Sterrenstatus subcommandante Marcos verbleekt

Sommigen schrijven de neergang van Marcos toe aan het verdwijnen van zijn ergste vijand. De Partij van de Institutionele Revolutie (PRI) moest in 2000 na een Zeventigjarig bewind het veld ruimen voor de Partij van de Nationale Actie (PAN) van president Vincente Fox. De nieuwe president verminderde de militaire aanwezigheid in Chiapas, liet een aantal zapatistenleiders vrij uit de gevangenis en bood het EZLN onvoorwaardelijk onderhandelingen aan. De zapatisten bleven weg en manoeuvreerden zich zo op een zijspoor.

Vijf jaar eerder was de leider van de vrijwel geweldloze indianenopstand in Chiapas nog een cultfiguur onder linkse intelligentsia aller lande. Zijn antineoliberale conferenties in de afgelegen jungle van Chiapas werden bijgewoond door Oliver Stone en Danielle Mitterand en journalisten kampeerden wekenlang in afwachting van een interview. Een bericht van de Mexicaanse inlichtingendienst dat Marcos eigenlijk Rafael Guillén heette, van gemengde afkomst was en filosofie had gestudeerd, kon geen afbreuk doen aan zijn heldenstatus.

Marcos kreeg herhaaldelijk lof voor de manier waarop hij de media bespeelde. Zijn laatste wapenfeit was een mars van EZLN-commandanten op de hoofdstad om het parlement de goedkeuring van een wet met inheemse rechten te vragen. De wet werd gestemd, maar in een versie die Marcos niet helemaal beviel. Inheemse gemeenschappen kregen recht op autonomie, maar binnen de grenzen van het nationaal belang. Sindsdien is het erg stil geworden rond Marcos.

Eind 2002 ging de rebellenleider in de fout toen hij de Spaanse rechter Baltazar Garzón voor fascist uitschold toen die een verbod uitvaardigde op Herri Batasuna, de politieke vleugel van de terreurorganisatie ETA. Marcos gaf daarmee de indruk het Baskische terrorisme te steunen en kreeg bakken kritiek over zich, hoezeer hij zijn standpunt nadien ook probeerde te nuanceren.

Historicus Pedro Viquiera is van mening dat Marcos geen aansluiting meer heeft met de politieke actualiteit en ook de controle over het EZLN kwijt is. De zapatistische revolutie bevindt zich in een soort van winterslaap, tot het politieke tij weer keert. De Zapatisten en Marcos gaan door een moeilijke periode, zo meent analyust Guillermo Trejo, Het beste wat hen kan overkomen is dat de PRI in 2006 opnieuw aan de macht komt.

Het probleem van de inheemse bevolking in Chiapas is intussen allesbehalve opgelost. De 5000 guerrilleros zijn de meest militante vertegenwoordigers van de tien miljoen Mexicaanse indianen die lange tijd door de overheid werden verwaarloosd. In Chiapas blijft het onrustig en is nog lang niet overal stromend water en elektriciteit. Territoriale, religieuze en politieke geschillen vormen de aanleiding voor moorden en gevechten tussen inheemse groeperingen.