Straffeloosheid wordt thema in laatste ronde presidentsverkiezingen

Uit onderzoeken, rapporten, getuigenissen en vonnissen blijkt dat de antropologe Myrna Mack op 11 september 1990 op weg naar huis werd doodgestoken door leden van een militair doodseskader. Mack voerde op dat moment een onderzoek naar de vernietiging en de afslachting van inheemse gemeenschappen door het Guatemalteekse leger tijdens het gewapende conflict in het land. De politie vertelde de familie dat zij was omgekomen in een verkeersongeval en censureerde een eigen onderzoeksrapport waaruit bleek dat het om een politieke moord ging in opdracht van de EMP, een belangrijke eenheid van de inlichtingendienst.

Maar Myrna Macks zus Helen en andere mensenrechtenactivisten in Guatemala en daarbuiten lieten het daar niet bij. Zij zetten de regering onder druk. In 1993 werd een sergeant van de EMP veroordeeld voor de moord. Hij kreeg 25 jaar gevangenisstraf. Met de steun van enkele buitenlandse regeringen en mensenrechtengroepen zette Helen Mack haar werk voort. Dat leidde tot de dagvaarding van twee kolonels en een generaal. Op 3 oktober 2002 veroordeelde een Guatemalteekse strafrechtbank kolonel Juan Valencia Osorio, voormalig directeur van de EMP, voor zijn rol in de moord. De twee andere beklaagden werden vrijgesproken. Tot woede van mensenrechtengroepen over de hele wereld vernietigde het hof van beroep in mei van dit jaar evenwel de veroordeling van de kolonel. De zaak is nu in behandeling bij het Guatemalteekse Hooggerechtshof.

Intussen had ook de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Mensenrechten een onderzoek ingesteld. In 2001 verwees zij de zaak door naar het Inter-Amerikaanse Hof voor de mensenrechten, met het verzoek bescherming te bieden aan Helen Mack en andere betrokkenen en te garanderen dat Guatemala zijn verplichtingen nakwam. Het rapport dat het hof nu heeft uitgebracht, telt 240 pagina’s en stelt unaniem dat Guatemala verscheidene artikelen van de Amerikaanse Conventie voor de Mensenrechten heeft geschonden, zoals het recht op leven, op een menselijke behandeling, op garanties voor een rechtvaardig proces en op juridische bescherming.

Het Hof meent ook dat de regering de feiten moet onderzoeken en iedereen die verantwoordelijk is voor de moord en voor het verdoezelen ervan moet vervolgen. Zij moet ook alle hinderpalen voor gerechtigheid wegwerken en passende bescherming bieden aan de gerechtelijke instanties, aanklagers, getuigen en familieleden in deze zaak. De meerderheid vraagt ook dat de regering openlijk eer zou betuigen aan de nagedachtenis van Jose Mérida Escobar, een politie-inspecteur die in 1991 werd vermoord tijdens zijn onderzoek naar de zaak. De rechters willen verder dat een beurs wordt ingesteld met de naam Myrna Mack; dat een straat of een plein in de hoofdstad haar naam draagt en dat de familie een bedrag van ruim 200.000 euro krijgt als materiële schadevergoeding en nog eens 280.000 euro als vergoeding voor de pijn en het lijden.

Deze beslissing komt op een kritiek moment. Volgende week heeft in Guatemala de laatste ronde plaats van de presidentsverkiezingen. In de vorige ronde kwam generaal Efrain Rios Montt als derde uit de bus. Deze voormalige president leidde aan het begin van de jaren 1980 één van de meest brutale repressieve regeringen uit de recente geschiedenis van het land. Tot grote opluchting van mensenrechtengroepen en een aantal regeringen uit het buitenland scoorde hij slechter dan verwacht en viel hij zo uit de boot voor de laatste stemronde. Geen van de beide overblijvende kandidaten, Alvaro Colom en Oscar Berger, heeft nauwe banden gehad met het leger. Maar toch zijn de mensenrechtenorganisaties niet helemaal gerust.

In Guatemala zijn burgerpresidenten er nooit in geslaagd het leger volledig in de hand te houden. De militairen hebben altijd hard opgetreden tegen wie ook maar hun belangen zou kunnen bedreigen. Vorige week nog werd José María Ruiz Furlan, een oudere priester die opkwam voor de armen en kritiek had op het leger, doodgeschoten voor een kerk in een arme wijk van Guatemala-stad. Zijn belagers vluchtten ijlings weg en zijn nog altijd niet gearresteerd. De moord op Furlan wijst erop welke enorme en uiterst dringende taak de nieuwe regering wacht op het vlak van de mensenrechten, aldus Amnesty International. De organisatie meent dat Guatemala in 2003 zorgwekkend veel politiek geweld heeft gekend en dat dit herinneringen oproept aan de repressie uit het bloedige verleden van het land.

Actiegroepen hopen dat het vonnis van het Inter-Amerikaanse Hof in combinatie met de publieke woede over de moord op de priester Furlan tijdens de laatste dagen van de verkiezingscampagne wat meer aandacht zal trekken op het belang van de mensenrechten en de nood om voorgoed komaf te maken met de straffeloosheid. Amnesty International, Human Rights Watch en andere mensenrechtengroepen vragen dat de beide presidentskandidaten pleiten voor een volledige ontmanteling van de instanties die zijn opgericht als opvolger van de EMP. Zij dringen ook aan op de oprichting van een speciale commissie, die de steun geniet van de Verenigde Naties. Zij zou de vervolging moeten bevorderen van personen met banden met geheime groeperingen die verantwoordelijk zijn voor het toenemende geweld op mensenrechtenactivisten en juristen die een onderzoek voeren naar misbruiken uit het verleden, zoals in de zaak Mack.