Sudanese vluchtelingen maken zich op voor massale terugkeer

In de buurlanden van Sudan leven meer dan 500.000 mensen die wegvluchtten voor 21 jaar burgeroorlog tussen het regime in Khartoem en het Zuid-Sudanese Bevrijdingsleger SPLA. In Zuid-Sudan zelf zijn vier miljoen mensen ontheemd geraakt door de vijandelijkheden. Alleen al rond de hoofdstad hokken 1,8 miljoen vluchtelingen uit Zuid-Sudan samen in ellendige opvangkampen.

Vloedgolf

Zuid-Sudan verwacht momenteel een vloedgolf van terugkerende vluchtelingen. Dat kan nu, want in januari ondertekenden de Sudanese regering en het SPLA een vredesakkoord, dat Zuid-Sudan een verregaande autonomie toekent en leden van de rebellenbeweging opneemt in de federale regering. Sommige bewoners van de vluchtelingenkampen in de buurt van Khartoem vertrokken al eerder naar huis. De aanleiding waren rellen die na de dood van SPLA-leider John Garang in augustus in Khartoem uitbraken. Het regenseizoen maakt de onverharde wegen in het Zuiden van Sudan nog onberijdbaar, maar als het droger wordt, zal de terugkeerstroom waarschijnlijk goed op gang komen.

Na het vijfdaagse bezoek aan hun geboortestreek zeiden de vier bewoners van het vluchtelingenkamp Mboki in de Centraal-Afrikaanse Republiek - twee mannen en twee vrouwen – dat ze uitkijken naar hun definitieve terugkeer. Makkelijk wordt het niet, want anders dan in de vluchtelingenkampen zijn medische verzorging, onderwijs en voedselbevoorrading allesbehalve verzekerd in West-Equatoria, de deelstaat waarnaar de vluchtelingen terugkeren. Maar de plaatselijke autoriteiten hebben zelf om de terugkeer van hun landgenoten gevraagd. Ze moeten helpen de streek weer op te bouwen.

Het bezoek van de vluchtelingendelegatie uit de Centraal-Afrikaanse Republiek was georganiseerd door de VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR. De hulporganisatie wil deze maand nog beginnen met de repatriëring van 12.400 Sudanese inwoners van het vluchtelingenkamp Mboki. Bijna alle inwoners van het kamp hebben te kennen gegeven dat ze willen terugkeren.

Geldzorgen

De UNHCR wil de komende maanden ook drie centra oprichten in het oosten van Zuid-Sudan om de thuiskomst van 90.000 vluchtelingen uit Ethiopië en 65.000 lotgenoten uit Kenia voor te bereiden. Er komen tijdelijke opvangkampen om de massale repatriëring in goede banen te leiden. De financiering van de operatie is nog onzeker. De VN-organisatie heeft de donorlanden 76,3 miljoen dollar gevraagd voor de meest dringende opvang in Zuid-Sudan, maar daarvan was op 11 november nog maar 39 miljoen toegezegd.

Het olierijke Zuid-Sudan zelf kan in theorie ook meer geld vrijmaken voor ontwikkeling en de opvang van vluchtelingen. De regio heeft nu een eigen bestuur, en in het vredesakkoord zijn afspraken gemaakt over de verdeling van de opbrengst van de export van olie. Maar de voormalige machthebbers hebben alle mogelijkheden om te sjoemelen. In de regering van nationale eenheid die op 22 september werd opgezet, gingen de portefeuilles van Financiën en van Energie en Mijnbouw naar leden van de noordelijke Nationale Congrespartij. De regionale regering van Zuid-Sudan zou maar 60 miljoen dollar hebben ontvangen als voorschot op toekomstige export-inkomsten - een tiende van wat eigenlijk verwacht werd.

Blijvende onveiligheid

Volgens waarnemers is de kans niet gering dat Zuid-Sudan en de noordelijke politici in Khartoem op een nieuw conflict afstevenen. Volgens het vredesakkoord heeft Zuid-Sudan over zes jaar het recht zich in een referendum over volledige onafhankelijkheid uit te spreken. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat de voormalige machthebbers in Khartoem de olievelden in het Zuiden zomaar uit handen zullen geven.

Een bijkomend probleem vormen etnische spanningen in Zuid-Sudan. De Nuers en andere etnische groepen vinden dat ze ondervertegenwoordigd zijn in het regionale bestuur. Geweld van kleine milities die het vredesakkoord niet erkennen, dreef in de zomermaanden nog altijd mensen op de vlucht.

Ook armoede en honger blijven Zuid-Sudan plagen. In het vluchtelingenkamp van Kakuma in Noord-Kenia zijn sinds de ondertekening van het vredesakkoord begin dit jaar nog meer dan 6.000 vluchtelingen uit Zuid-Sudan aangekomen. De meesten klagen over voedseltekorten en een gebrek aan medische voorzieningen. Ze hopen wel spoedig te kunnen terugkeren als de nieuwe regering meer kan investeren in openbare voorzieningen.

Intussen blijft de toestand in het West-Sudanese Darfur dramatisch. Bij acties tegen zwarte rebellen sinds begin 2003 krijgt de Sudanese regering daar steun van de Janjaweed, Arabische milities in die zich ook gewelddadig tegen de burgerbevolking keren. Meer dan 2 miljoen inwoners van Darfur zijn op de vlucht geslagen. Aan dat conflict lijkt nog niet meteen een einde te zullen komen. In oktober vielen de Janjaweed zelfs vluchtelingenkampen aan. (PD/ADR)