"Traditionele ontwikkelingssamenwerking volstaat niet meer" (Koenders)

De Nederlandse politie en justitie die samen ontwikkelingswerk doen in Congo door de plaatselijke politiemacht op te leiden en te ondersteunen. Ontwikkelingswerkers die de Afghaanse economie versterken vanuit de militaire basis in Tarin Kowt. Juristen die naar Guatemala gaan om de rechterlijke macht te helpen opbouwen.
Als het aan Bert Koenders ligt, de Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking, ziet moderne ontwikkelingssamenwerking er zo uit. Zeker in zogenaamde ‘fragiele staten’ als Soedan, Kosovo en Colombia, waar “traditioneel ontwikkelingsbeleid niet meer voldoet”. Het kabinet wil meer “geïntegreerd beleid”, ook in andere partnerlanden.
De Miljoenennota van de Nederlandse regering verscheen vorige week, en in het kielzog daarvan ook de nieuwe plannen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Voor wat ontwikkelingssamenwerking aangaat, werkt het kabinet het bestaande beleid verder uit. Door de economische groei is het zogenaamde ODA-plafond gestegen, het bedrag dat Nederland aan ontwikkelingshulp wil uitgeven. Ondanks de economische donderwolken is er maar liefst 237 miljoen euro meer voor ontwikkelingssamenwerking dan eerder begroot. Het geld wordt ingezet op de vorig jaar afgesproken prioriteiten: fragiele staten, duurzame energie, economische groei die recht doet aan de armsten in de samenleving en seksuele en reproductieve rechten en gezondheid.

Nieuwe kapstok

Nieuw dit jaar is de kapstok waar minister Koenders zijn acties aan ophangt. Hij ziet ze als middelen om de Millenniumdoelen te halen, de fundamentele ontwikkelingsuitdagingen die in 2000 door alle wereldleiders werden vastgelegd en die in Nederland kabinetsbreed zijn onderschreven. Maar om de Millenniumdoelen te halen, aldus de begroting, moet de politieke cultuur in veel landen veranderen. Er moet gewerkt worden aan goed bestuur, inspraak en stabiliteit. Daar gaat Nederland bij helpen. Ook wil de minister meer partnerschappen met bedrijven afsluiten, om zo meer partijen bij ontwikkelingsbeleid te betrekken.
“De minister gaat door met zijn visie om het ontwikkelingsbeleid breder en politieker te maken”, aldus Antoon Blokland, directeur van BBO (Bureau Beleidsbeïnvloeding Ontwikkelingssamenwerking), dat jaarlijks een analyse maakt van de begroting. “Hij betrekt andere departementen en nieuwe partners bij zijn beleid. Ook in thema’s als landbouw en klimaat. Hij loopt hiermee het risico dat armoedebestrijding verwatert, maar als hij erin slaagt om het ontwikkelingsbeleid effectiever te maken, zal dat heel goed zijn voor het draagvlak in Nederland.”
Rick van der Woud, politiek adviseur van de ontwikkelingsorganisatie Cordaid, is kritisch. “De minister is trots op de betrokkenheid van bedrijven, maar we moeten ons wel realiseren dat zij altijd de neiging hebben om risico’s te mijden. En dus de allerarmsten, waar je weinig aan kunt verdienen, te vergeten.” Dat de minister veel partijen wil betrekken bij het maken van beleid, vindt Van der Woud goed. “Maar hoe meer partijen, des te kleiner de gemene deler. Kritische geluiden als die van mensenrechtenorganisaties worden dan sneller geweerd. Daarmee zet je het beleid op het spel.”

Mensenrechten

Niet alleen de Nederlandse minister van Ontwikkelingssamenwerking wil een politieke rol spelen in de wereld. Ook minister Verhagen van Buitenlandse Zaken presenteert in de begroting een verdere uitwerking van één van zijn speerpunten: mensenrechten. Het woord komt maar liefst 184 keer voor in de begroting. Nederland wil overal opkomen voor mensenrechten. Ambassades moeten in hun eigen land een mensenrechtenstrategie ontwikkelen. Nederland gaat kinderarbeid aan de kaak stellen.
De ontwikkelingsorganisatie Icco, die veel inzet op de mensenrechten, is daar wel kritisch over. “Ondanks goede intenties lijkt de regering het beleid steeds meer in te zetten als instrument ten dienste van het eigen belang van Nederland”, zegt Barbara Bosma. “In de begroting staat letterlijk dat we moeten opkomen voor de mensenrechten ‘omdat het nu eenmaal beter zakendoen is in landen waar geen wetteloosheid heerst’. Wat ons betreft moet solidariteit het leidende principe zijn voor ontwikkelingsbeleid.”
Dat is niet nieuw: het Nederlandse buitenlandbeleid is altijd al een samenspel geweest van de koopman en de dominee in de Nederlanders. Volgens Blokland is het dit jaar echter vooral de toonzetting die anders is. “Vorig jaar zaten we toch vooral te somberen over het buitenland, van achter de dijken”, aldus Blokland. “In deze begroting is Nederland assertief en vindt het zichzelf de koploper. Het kabinet zet volledig in op het Verdrag van Lissabon, niet omdat de EU zo goed is, maar omdat wij dan, door middel van gezamenlijk buitenland- en veiligheidsbeleid, krachtiger onze visie aan de wereld kunnen uitleggen. Nederland is weer het beste jongetje van de klas en wil dat zo houden.”