Twee blikken op Boeddha

De positieve houding van Europeanen tegenover het boeddhisme –87 procent van de Belgen zou voorstander zijn van boeddhistische consulenten in gevangenissen en ziekenhuizen– is zelden gestoeld op kennis en lezing van de oorspronkelijke teksten van de Boeddha of zijn volgelingen en tijdgenoten. Aangezien het boeddhisme geen heilige, geopenbaarde tekst heeft voortgebracht, is dat minder een probleem dan wanneer iemand zich moslim noemt en de Koran niet gelezen heeft, of christen en de Bijbel niet kent.

Er verschenen onlangs twee nieuwe boeken die de interesse voor het boeddhisme als uitgangspunt nemen. Onzichtbaar aanwezig. De stille kracht van het boeddhisme van Frans Goetghebeur en De donkere zijde van het boeddhisme van Koenraad Elst bevinden zich aan tegenovergestelde uiteinden van het spectrum, zoals hun titels meteen laten vermoeden. Goetghebeur is de bezieler van de koepelorganisatie van de Belgische boeddhisten en voorzitter van de Europese Boeddhistische Unie, Elst is een sceptische indoloog die vooral naam gemaakt heeft met zijn kritiek op de islam.

Onzichtbaar aanwezig is bedoeld als een persoonlijke getuigenis van iemand die in het boeddhisme levenswijsheid vond die de strenge christelijke traditie niet meer bood. Het boek vertelt over de kernwaarden en -leerstellingen van het boeddhisme, maar de auteur doet daarvoor niet uitsluitend beroep op een exegese van vroeg-boeddhistische teksten. Hij citeert minstens vaker joodse, islamitische of christelijke denkers dan boeddhisten. Daardoor verbindt hij de boeddhistische visie heel sterk met de westerse debatten van de voorbije decennia. Het boeddhisme van Goetghebeur legt meer nadruk op sociale rechtvaardigheid en duurzaam ondernemen dan op rituele reinheid of leerstellige correctheid –wat bij hedendaagse boeddhisten eerder regel dan uitzondering is. Terecht waarschuwt hij ook tegen voor narcisme van veel meditatiepraktijken.

Goetghebeur schreef alles bij elkaar een inspirerend en erg toegankelijk boek dat slechts nu en dan te veel overhelt naar het pleidooi voor de eigen “kerk”. Als hij op blz. 123 schrijft dat ‘boeddhisten noch vrijzinnigen eropuit zijn anderen te bekeren en alle spirituele tradities respecteren’, dan maakt de auteur toch abstractie van veel ijver van reële aanhangers van beide tradities. Op blz. 126 schrijft hij: ‘Het boeddhisme heeft geen kerkelijke instellingen of een uiterlijk gezagsorgaan.’ Voor iemand die de boeddhistische clerus uit Tibet zo goed kent en ongetwijfeld ook vertrouwd is met de sangha uit Thailand of Myanmar, is dat echt wel te kort door de bocht.

De donkere zijde, schrijft Koenraad Elst in zijn voorwoord, wil geen afrekening zijn met het boeddhisme, want hij heeft ‘er persoonlijk alleen maar positieve ervaringen mee’. Elst positioneert zijn studie dan ook als een zo objectief mogelijke benadering van het boeddhisme, vooral op basis van zijn vroege teksten. De auteur doet geen moeite om zijn lezer tegemoet te treden. Hij citeert sanskriete teksten alsof ze zijn dagelijkse lectuur zijn –wat wellicht klopt– maar tegelijk staat zijn geëtaleerde eruditie vaak in de weg van een verhelderend verhaal.

Het boeddhisme, zegt Elst, is bijlange niet zo vrouwvriendelijk, democratisch en sociaalvoelend als het vandaag voorgesteld wordt. De nadruk op karma en dus op de verantwoordelijkheid en schuld over verschillende levens heen, is een terecht kritische kijk op een oriëntaalse filosofie die zelden diepgaand in vraag gesteld wordt. Moest de auteur erin slagen die demystificatie door te voeren zonder voortdurend het hindoeïsme op te hemelen –inclusief de opdeling van de samenleving in kasten– dan was het wellicht een nuttig boek voor de geïnteresseerde westerling.

‘Wat is vastgelegd in iemands heilige teksten is naast de kwestie’, citeert Elst op blz. 184 een hindoe-apologeet. Vreemd genoeg is zijn eigen boek nauwelijks een onderzoek naar de actuele en concrete praktijk van boeddhisten. Dat is een gemiste kans, zelfs voor een scepticus, want tussen de praktijk van boeddhisten en de prachtige inzichten van hun leiders gaapt inderdaad een even diepe kloof als bij andere religieuze of levensbeschouwelijke tradities.

Onzichtbaar aanwezig. De stille kracht van het boeddhisme door Frans Goetghebeur is uitgegeven door Kunchab. 143 blzn. ISBN 978 90 5487 663 2

Je kan dit boek met 2,5 euro korting bestellen bij boekhandel De Groene Waterman in Antwerpen. Klik hier.

De donkere zijde van het boeddhisme door Koenraad Elst is uitgegeven door Mens&Cultuur uitgevers. 294 blzn. ISBN 978 90 77135 20 4

Je kan dit boek met 2,5 euro korting bestellen bij boekhandel De Groene Waterman in Antwerpen. Klik hier.