Uruguay graaft eerste slachtoffer dictatuur op

Het zal nog enkele weken duren voor de DNA-test uitsluitsel geeft, maar alles wijst erop dat Uruguay voor het eerst een gedwongen verdwijning oplost. Dinsdag (29/11) had een team dat op bevel van de huidige Uruguyaanse president Tabaré Vázquez naar clandestiene graven speurt succes op een boerderij niet ver van de Urugayaanse hoofdstad Montevideo. Eindelijk, want de experts waren al sinds augustus overal in het land aan het graven, en het was de laatste dag dat er op de boerderij opgravingen stonden gepland.

Volgens een legerrapport waren twee politieke gevangenen begraven die werden doodgemarteld onder de militaire dictatuur van 1973 tot 1985. De experts stootten inderdaad op skeletresten van één persoon, gemengd met sporen van ongebluste kalk, dat dient om organisch materiaal te vernietigen.

De twee politieke gevangenen uit het rapport waren Arpino Vega en Ubagesner Chávez, die respectievelijk in 1974 en in 1976 werden ontvoerd door het leger. De Uruguyaanse Vredescommissie had vorig jaar al vastgesteld dat de twee doodgemarteld waren.

De Vredescommissie werd in het leven geroepen door de vorige president Jorge Battle. Ze bevestigde eerder dat tijdens de 12-jarige dictatuur in Uruguay een veertigtal mensen verdwenen. Veel minder dus dan de naar schatting 30.000 gedwongen verdwijningen onder de Argentijnse dictatuur. In tegenstelling tot dat land verdwenen politieke tegenstanders in Uruguay niet systematisch, maar het land telde op zeker ogenblik proportioneel wel het hoogste aantal politieke gevangenen ter wereld.

De Argentijnse en de Urugyuyaanse dictaturen hadden ook connecties. De Vredescommissie onderzocht het lot van de meer dan 160 Uruguayanen die door toedien van de Argentijnse dictatuur verdwenen. Daarnaast boog ze zich over clandestiene transporten van politieke gevangenen uit martelkampen in Argentinië naar Montevideo. Die maakten deel uit van Operatie Condor, een geheim militaire samenwerkingsverband tussen geheime diensten van de Zuid-Amerikaanse dictaturen in de jaren zeventig en tachtig om dissidenten op te sporen en te elimineren. Volgens de commissie werden bijna alle verdwenen mensen doodgemarteld en in het geheim begraven.

De speurtocht naar hun graven kwam in een stroomversnelling toen de Brede Front-coalitie van Vázquez in maart van dit jaar aan de macht kwam in Uruguay. Zij waren het voornaamste slachtoffer geweest van de dictatuur. Vázquez beval prompt de start van graafwerken in militaire barakken en vroeg het leger de documenten over te dragen die licht konden werpen op het lot van verdwenen mensen. Dankzij die documenten vond de Argentijnse schrijver Juan Gelman eerder al zijn kleindochter terug, die bleek te zijn opgevoed door een Uruguyaanse politieman en zijn vrouw. Gelmans schoondochter werd in Argentinië ontvoerd toen ze zwanger werd.

De huidige Uruguyaanse regering werkt ook aan een nieuwe wet die de bestaande amnestiewet veel ruimere interpretatie geeft. Twintig jaar na het einde van de dictatuur werd nog maar een enkele machthebber uit die tijd vervolgd: de voormalige Buitenlandminister Juan Carlos Blanco. Als deze nieuwe wet de gerechtelijke onderzoeken naar de misdaden van de dictatuur helpt deblokkeren, zal dat fantastisch zijn, zegt Javier Miranda, een advocaat van de Vereniging van Moeders en Familieleden van de Gevangenen-Verdwenenen.