Vaccin tegen tuberculose in de pijplijn

“De bacterie die tbc veroorzaakt is een moeilijk geval, omdat mensen de ziekte verscheidene keren kunnen krijgen – een heel ander verhaal dan bijvoorbeeld de mazelen”, zegt Anthony Harries, directeur van de afdeling Onderzoek van de International Union Against Tuberculosis and Lung Disease. “Daardoor is de ontwikkeling van een vaccin dat mensen hun hele leven beschermt veel moeilijker dan bij veel andere ziekten.”
“Voor zover ik weet zijn de ontwikkelaars erin geslaagd om het ene gen van de tbc-bacterie dat een reactie van het immuunsysteem uitlokt te isoleren”, zegt hij. “Dat is schitterend, maar ik denk dat we de resultaten van de tests moeten afwachten voor we een gat in de lucht springen.”
Het vaccin, dat getest wordt in het Zuid-Afrikaanse Worcester, is ontwikkeld door het South African Tuberculosis Vaccine Initiative (SAATVI) met steun van de Aereas, een organisatie die zich bezig houdt met onderzoek naar tbc. “Het klopt dat het veel moeilijker is om een vaccin te produceren voor een ziekte als tbc omdat je ze verscheidene keren kunt krijgen”, zegt Jerry Sadoff, directeur bij Aereas. “Daarvoor is een medicijn nodig dat een andere respons van het immuunsysteem verkrijgt. Het lijkt erop dat ons dat gelukt is: we hebben een middel gevonden dat werkt in Fase IIb, en we moeten nu de aangewezen hoeveelheid vaststellen.”
“Wie twijfels heeft bij het potentieel van het nieuwe vaccin, zit dus verkeerd”, zegt hij. “Het vaccin zit nu in de laatste trap van Fase II, wat wil zeggen dat het medicijn niet giftig blijkt en zijn effectiviteit bewezen heeft.”
Klinisch onderzoek van een geneesmiddel bij mensen moet drie stappen doorlopen. In Fase I wordt bekeken of het middel veilig is voor mensen. In de volgende fase wordt gekeken of het middel werkzaam is op enkele honderden vrijwilligers. De fase verloopt vaak in twee stadia: eerst of het middel werkt, en vervolgens hoeveel van het middel er nodig is. Tot slot wordt in Fase III het nieuwe middel definitief getest op honderden, soms duizenden vrijwilligers. Het kan in totaal twintig jaar duren voor een geneesmiddel groen licht krijgt.
Het feit dat het middel Fase II succesvol afrondt, wil niet noodzakelijk zeggen dat het een succes wordt. In 2007 werd een veelbelovende gel tegen hiv in Fase III gestopt omdat vrouwen sneller infecties bleken te krijgen bij gebruik van de gel.
De ontwikkeling van het tbc-vaccin startte acht jaar geleden. Het zal bij 2.700 kinderen getest worden. “Als alles goed verloopt, kan het vaccin in 2016 beschikbaar zijn”, zegt Sadoff.
Grote vraag is of mensen in ontwikkelingslanden het vaccin wel zullen kunnen betalen. “De prijs van het vaccin zal rond acht tot tien dollarcent per dosis schommelen”, zegt Sadoff explained. “Dat is hetzelfde als het bestaande BCG-vaccin”. Het ” Bacille Calmette-Guérin”-vaccin werd in de late jaren twintig ontwikkeld, maar bleek ineffectief om volwassenen te beschermen tegen tbc.
“Het vaccin beschermt kinderen van erge vormen van tbc, maar enkel tot de leeftijd van vijftien jaar”, zegt Harries. “Het probleem is dat je geen tweede dosis kunt geven nadat het effect van de eerste dosis voorbij is.”

HIV

In Africa zijn het vooral volwassenen die tbc ontwikkelen, vaak nadat ze ook met hiv besmet zijn. “Mensen met hiv hebben naar schatting 10 procent kans per jaar om tbc te ontwikkelen”, zegt Harries. “Mensen zonder hiv hebben 10 procent kans in hun hele leven.” Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) raakten in 2007 9,27 miljoen mensen met tbc besmet en stierven 1,7 miljoen mensen aan de ziekte.
Zuid-Afrika is een van de landen met de hoogste tbc-cijfers. Van de 461.000 gevallen die in 2007 werden vastgesteld, waren 336.000 aidspatiënten. Van de 112.000 mensen die stierven aan de ziekte, waren er 94.000 hiv-positief.
Ondanks het enorme probleem dat tbc nog steeds vormt in Afrika en ontwikkelingslanden overal ter wereld, begonnen wetenschappers pas negen jaar geleden opnieuw te zoeken naar een vaccin. “Na de introductie bleek het BCG-vaccin effectief in Europa, en de ziekte verloor er snel terrein”, zegt Sadoff. “In het Westen werd de ziekte dus als verslagen gezien, ondanks het feit dat tbc snel oprukte in de ontwikkelingslanden, met name onder hiv-patiënten. Aanvankelijk werd het gezien als een ziekte onder armen, dus was er niet veel interesse. Maar dat veranderde met de komst van resistente varianten als MDR-tbc en XDR-tbc”.
MDR-tbc is resistent tegen de twee belangrijkste tbc-geneesmiddelen. XDR is resistent tegen de grote meerderheid van de geneesmiddelen en in 90 procent van de besmettingen dodelijk. Beide vormen kunnen opduiken wanneer de patiënt geen volledige behandeling doorloopt met de conventionele geneesmiddelen, die tot zes maand kan duren.
“Om te vermijden dat mensen sterven aan tbc, zowel de normale als de resistente varianten, hebben we dit vaccin meer dan ooit nodig”, zegt Sadoff. “En het ziet ernaar uit dat we daarin zullen slagen.”