Venezolaanse oppositie ziet haar kans

Er zijn op 26 september 165 zetels te verdelen. In 2005 werden die allemaal gewonnen door de regerende Verenigde Socialistische Partij van Venezuela (PSUV) en aanverwante groepen, als gevolg van een boycot door de oppositie. Een tiental verkozenen zijn ondertussen onafhankelijke parlementsleden. Sommige hebben zich tot echte oppositieleden ontpopt.

Controversiële beleidsmaatregelen

‘Wanneer Chávez in 1998 werd verkozen, stond Venezuela bekend als het meest ongelijke land binnen Latijns-Amerika’, stelt Greg Wilpert, Venezuela-expert en auteur bij Venezuelanalysis in een interview aan Real News Network. ‘Nu, twaalf jaar later, geldt Venezuela als één van de meest gelijke landen van het continent. Daarenboven zijn de werkloosheid en de armoede lager dan ooit tevoren. De verschillende sociale programma’s hebben duidelijk effect gehad.’ Vooral in de sloppenwijken zou de situatie verbeterd zijn.
Maar Wilpert tempert meteen de euforie. ‘De programma’s zijn reeds lang geleden gestart. Ondertussen ontstonden andere problemen.’ Zo kende Venezuela in 2009 een nijpend tekort aan koffie en suiker, en kwam het land in een economische impasse terecht na vijf jaar economische groei. De inflatiegraad steeg tot 30 procent. Ook erkende Chávez in september 2009 dat 2.000 van de 6.700 centra van het Barrio Adentro-programma kampen met een gebrek aan dokters. Samen met een verhoogd criminaliteitscijfer zorgden al deze factoren voor een stijging van 65 procent van protestacties tussen oktober 2008 en september 2009, vergeleken met de periode daarvoor. In 2010 kwam daar nog eens de grote elektriciteitspanne bij.
Daarenboven heeft de Chávez-regering het afgelopen jaar een hele reeks controversiële beslissingen genomen, die de populariteit van de president kunnen doen afnemen. De regering ging ondermeer over tot een devaluatie van de Venezolaanse munt, voerde een controversiële stroom- en drinkwaterrantsoenering in en zette verschillende bankiers gevangen.
Ook de buitensporige regeringsuitgaven liggen onder vuur. Zo heeft de uitbetaling van compensatie bij onteigeningen de overheid zo’n 9 miljard dollar gekost gedurende de periode van 2005 tot 2009.

Een oppositie in de aanval

Mede door deze factoren ruikt de oppositie haar kans. In 2009 creëerde ze een nieuwe koepelbeweging in de aanloop naar de parlementsverkiezingen: de ‘Tafel van de Democratische Eenheid’, bestaande uit elf oppositiepartijen. Ramón Aveledo, secretaris van deze coalitie, stelt dat het niet de bedoeling is Chávez ten val te brengen. ‘Onze doelstelling is de meerderheid te behalen, opdat het parlement zijn functie van controleorgaan zou kunnen uitoefenen en opdat het de president verplicht te regeren voor iedereen en in overeenstemming met de grondwet. Zo kunnen wij ook de buitensporige uitgaven controleren.’
De oppositie beschikt, mede door haar heterogene samenstelling, niet over een éénduidig partijprogramma of een leidersfiguur. Maar in de electorale strijd beschikt zij wel over een ander machtig wapen: de media. Oppositiegezinde private televisienetwerken controleren 95 procent van de markt. Deze televisienetwerken gelden als voornaamste informatiebron in Venezuela. Hun macht en invloed is enorm. De drie openbare omroepen maken geen vuist tegen deze commerciële kanalen. Ook vele geschreven media zijn in handen van privé-corporaties. Het overgrote deel van de private media stelt zich tot doel Chávez van de macht te verdrijven.
Ook verscheidene Chávez-sympathisanten, die tot verschillende linkse ideologieën behoren, hebben een verhoogde kritische positie ingenomen tegenover de regering. Ook zij blameren de president voor gemaakte fouten. In april 2010 verklaarde de PPT (Patria Para Todos) dat het met  afzonderlijke kandidaatslijsten in alle 23 staten naar de stembus zou gaan. Naar eigen zeggen komt de partij op voor een efficiënter en productiever socialistisch systeem, en keurt zo impliciet de nadruk van de overheid op sociale in plaats van economische doelstellingen af.

Onveiligheid als electoraal thema

Terwijl de regering zich verschuilt achter externe factoren als klimatologische omstandigheden en  de wereldwijde economische impasse ter verdediging van haar beleid, wijst de oppositie op het complete wanbeleid van de regering, als resultaat van de ongelimiteerde macht van Chávez. Dit zou leiden tot administratieve inefficiëntie en geïnstitutionaliseerde corruptie.
Naast deze zaken richt de oppositie zich vooral op het verhoogde onveiligheidsgevoel binnen de Venezolaanse samenleving. In een land waar de armoedegraad op tien jaar tijd van 60 procent naar 23 procent is gedaald, stijgen immers paradoxaal de criminaliteitscijfers. Voor de oppositie is de verantwoordelijke van het geweld Hugo Chávez. Ook private media in Venezuela publiceren dagelijks berichten en cijfers over criminaliteit, waarin gepropageerd wordt dat Venezuela dodelijker zou zijn dan Irak.
Volgens voorstanders van Chávez zouden deze berichten passen in de bredere strategie van de oppositie om een sfeer van onveiligheid te creëren in het licht van de verkiezingen. Zij wijzen er op dat de criminaliteitscijfers afkomstig zijn van ongeïdentificeerde bronnen of verkregen zijn door rechtsgezinde NGO’s.
Ook zou de oppositie de historische wortels van het criminaliteitsprobleem vaak negeren. ‘De media belichtte voor de machtsovername van Chávez nauwelijks dit geweld. De oppositie wil ons doen geloven dat de onveiligheid een creatie is van het Chavisme’, vertelt Miguel Angel Pérez, ondervoorzitter van het Instituut van Geavanceerde Studies (IDEA). Julio Cesar Velasco, een burgervertegenwoordiger afkomstig uit een arme wijk in Caracas, verwoordt het zo: ‘Voor de komst van president Chávez rapporteerde de media één op honderd moorden. Vandaag rapporteert zij elke moord wel honderd keer.’

Waar draait het om op 26 september?

Voor medestanders van Chávez is het duidelijk. De selectiviteit van de media maakt deel uit van een bredere campagne van de oppositie om Chávez te delegitimiseren. Voor de VS in het bijzonder is Venezuela immers heel belangrijk. Het land ligt niet alleen in de zogenaamde “achtertuin” van de VS, maar is ook een van de grootste olie-exporteurs. Maar ook de binnenlandse elite wil de touwtjes terug in handen krijgen.
‘Een echt democratisch beleid, zoals in Venezuela, komt zelden voor in de wereld’, stelt politiek filosoof Jacques Rancière. ‘Het geheel van instituties en netwerken die zorgen dat iedereen zijn plaats kent binnen het systeem, doen hun werk vaak heel efficiënt. Echte democratische politieke processen verstoren dan ook fundamenteel de gevestigde orde. Het is in deze context dat de verslaggeving van de criminaliteit moet worden geïnterpreteerd’, aldus Rancière. The Guardian verwoordde het gevat: ‘Chavez heeft de klassenstrijd niet uitgevonden. Hij gaf de strijd enkel een vlag, en maakte er een politieke beweging van.’
‘Als Chávez op 26 september zijn tweederde  meerderheid verliest, betekent dit dat de Bolivariaanse revolutie zeker scheuren zal vertonen. Als hij de absolute meerderheid zou verliezen, wat ik niet zie gebeuren, dan komt Chavez écht in de problemen’, besluit Greg Wilpert.
De belangrijkste uitdaging waar de Chavista-beweging nu voor staat betreft dus niet een verdere radicalisering van haar Bolivariaanse project. Het is de taak van de regering om efficiëntie en aansprakelijkheid te bereiken op verschillende niveaus, iets wat nu zichtbaar ontbreekt.