Venezuela experimenteert volop met 'solidariteitseconomie'

Door de overheidsfinanciering en de vereenvoudiging van het papierwerk nam het aantal coöperaties in Venezuela de laatste jaren enorm toe. In 1998 telde het land 800 coöperaties. In 2003 steeg dat aantal tot 10.000, in 2004 tot 50.000 en in juni van dit jaar telde Venezuela 74.200 coöperaties. Het stimuleringsbeleid van de regering leidt tot enthousiasme bij de deelnemers aan coöperaties, maar ook tot het ontstaan ‘spookcoöperaties’ voor eigen gewin.

Ik was straatverkoper, maar om altijd op straat bezig te zijn, of het nou goed of slecht weer is, dat beviel me niet, zegt Ana Ortiz, moeder van zeven kinderen. Nu werkt ze als naaister bij de kledingcoöperatie Venezuela Avanza (Venezolaanse Vooruitgang) in Caracas. Ik verdien nu minder en het is hier binnen soms erg warm, maar ik hoop dat de arbeidsomstandigheden na verloop van tijd verbeteren.

Ortiz werkt vijf dagen in de week zeven uur per dag en verdient ruim 100 euro per maand. Dat is veel minder dan het minimumloon, dat officieel 161 euro per maand is. Het punt is dat we nu vallen onder de coöperatiewetgeving, niet onder het arbeidsrecht. We krijgen geen salaris, maar een voorschot op de winst die in december wordt uitbetaald, zegt Ana Guédez, die op de administratie van Venezuela Avanza werkt.

De coöperatie is gevestigd in een oud fabriekspand in de ontwikkelingszone Fabricio Ojeda. Het pand werd al twaalf jaar niet meer gebruikt. Behalve een textielcoöperatie kwamen op het terrein een schoenencoöperatie, een gezondheidskliniek van de overheid, een klein winkelcentrum en een groentetuin die door ouderen wordt onderhouden.

Naast de coöperatie wordt markt gehouden, als onderdeel van het door de regering gesubsidieerde voedselprogramma. Binnenkort krijgt de buurt ook een bibliotheek, een school voor sociaal activisme, een soepkeuken, kinderopvang, een radiostation, een computercentrum en andere faciliteiten die door de bewoners zijn uitgekozen, zegt Guédez.

Besluiten over de koers van de coöperatie worden genomen in gezamenlijke vergaderingen, zegt Maria Maza (20), één van de 143 werknemers (bijna allemaal vrouwen) van de schoenencoöperatie. We maken voornamelijk schoenen voor schoolkinderen, één model tegen een lage prijs. Dat besluit is goedgekeurd door een vergadering van coöperatieleden en een afvaardiging uit de gemeenschap.

De combinatie van enthousiasme, startproblemen en positieve toekomstverwachtingen klinkt overal in de coöperatie. We hebben nieuw werk en nieuwe kansen. Het ventilatiesysteem functioneert nog niet goed en dat is vervelend omdat we met lijm werken. Maar dat zal over een paar maanden beter worden. We kunnen niet direct overal geld in investeren, zegt Marta Arrieta, die werkt als leersnijder.

De schoenmaaksters hebben gezamenlijk besloten om voorlopig een maandelijkse vergoeding van 160 euro uit te betalen, een bedrag dat net iets onder het minimumloon ligt. Dit systeem van vooruitbetaling wordt al gehanteerd door coöperaties sinds de eerste in 1844 werd opgericht in het Britse Rochdale.

Fabricio Ojeda heeft een voorbeeldfunctie voor andere centra voor economische, sociale en politieke activiteit. Het is een van de projecten waar de regering graag buitenlandse bezoekers rondleidt. De miljoenen euro’s die de regering investeert in de coöperaties, komen deels van staatsoliebedrijf Petróleos de Venezuela (PDVSA). Dat bedrijf droeg voor ruim 6,3 miljoen euro bij aan de projecten van Fabricio Ojeda.

De coöperaties ontstaan op alle terreinen van de samenleving, van bouw tot transport en landbouwtoerisme. Honderd kilometer ten zuidoosten van Caracas wordt op de voormalige cacaoplantage La Elvira een coöperatieve zone ingericht. Het gaat om een verzameling kleine coöperaties, die de toeristische mogelijkheden in de regio verder willen ontwikkelen.

We hebben met negentien mensen, die ook als gids werken, een coöperatie opgezet die een deel van het landhuis als herberg wil exploiteren, zegt Paula Calderaro, directeur van het project dat oorspronkelijk een initiatief was van het Ministerie van Volkseconomie. De regering verstrekte voor het project een lening van 83.000 euro.

In La Elvira staan verschillende coöperaties in de kinderschoenen, onder meer op het gebied van vervoer, ambachtswerk, confituren en het onderhoud van de cacaoroute voor toeristen. Een groep kleine boeren heeft plannen om bij de rivier die op een half uur rijden van La Elvira ligt, een aantrekkelijk toeristisch oord met strandpaviljoen te creëren.

In het nabijgelegen stadje Macaira, dat 3.000 inwoners telt, worden de wegen, de kerk en de basisschool hersteld. We hebben ook middelbare school nodig, een gezondheidscentrum en bovenal banen, zegt María Fuentes, een gepensioneerde onderwijzeres. Er zijn al diverse coöperaties opgezet voor restauratiewerk, transport, ambachtswerk. Ook werd er een coöperatieve bakkerij opgericht.

Het is de bedoeling dat deze coöperaties een geheel gaan vormen met die in La Elvira, zodat een soort toeristisch route tussen Macaira en La Elvira ontstaat, zegt plaatsvervangend minister van Volkseconomie, Juan Carlos Loyo. Dat plan is een jaar oud. Mensen krijgen momenteel trainingen in het runnen van een coöperatie. Die cursus duurt een paar maanden. Als ze vervolgens daadwerkelijk een coöperatie beginnen, dan zorgen we voor financiering, legt hij uit.

Volgens Loyo zijn in twaalf maanden tijd 6.800 coöperaties opgericht door 260.000 mensen die de opleiding afrondden. Voor 60 procent van de coöperaties is de financiering al geregeld. De coöperaties concentreren zich in 125 ontwikkelingszones.

Het staatsoliebedrijf PDVSA heeft in twee jaar tijd ruim 500 miljoen euro geïnvesteerd in de ontwikkeling van de coöperatieve zones. Naast alle optimisme, klinken echter ook kritische geluiden. Oscar Bastidas van het Centrum voor Coöperatieve Studies van de Centrale Universiteit (Cepac-UCV), waarschuwt dat het geld verdwijnt in een bodemloze put als de coöperaties uit elkaar vallen. Dat kan gebeuren bij de eerste winstuitkeringen. Het risico dat coöperaties een kort leven beschoren zijn, wordt versterkt door de gebrekkige manier waarop ze georganiseerd zijn.

Bastidas wijst op de afwezigheid van een van de algemene principes waarop coöperaties doorgaans gebaseerd zijn, namelijk zelffinanciering. In plaats daarvan zijn de coöperaties voor de regering een manier om de olie-inkomsten te besteden.

Ook minister van Volkseconomie, Elías Jaua, geeft toe dat veel coöperaties alleen op papier bestaan. Die coöperaties hebben in feite gesalarieerde werknemers in dienst en een baas die meer betaald krijgt. Werk en inkomen zijn in die gevallen ongelijk verdeeld. Om misbruik van de regelingen te voorkomen, heeft de regering een Inspectiedienst voor Coöperaties ingesteld. Zo kunnen we controleren dat coöperaties geen dekmantel worden voor mensen die zichzelf willen bevoordelen.

We zijn gewend geraakt aan een kapitalistische levensstijl die individualistisch en egocentrisch is, zegt Loyo. Wat wij willen, is de basis leggen voor een nieuw socio-economisch model, door onze president het socialisme van de eenentwintigste eeuw genoemd.

Coördinator Winckelman Ángel van Fabricio Ojeda zegt het zo: Wij, de coördinatoren, blijven hier niet voor eeuwig. De coöperatieve zones moeten krachtiger worden en de gemeenschap moet in staat zijn om de coöperaties in stand te houden. We willen het bestuur overdragen aan de gemeenschap, maar die moet daar wel klaar voor zijn. Dat hoort allemaal bij ons streven naar een socialisme voor de eenentwintigste eeuw. (JS/PD)