Verarmd uranium: geen probleem?

Euratom: ‘Geen aantoonbare gezondheidsproblemen’

‘Verarmd uranium leidt onder geen enkele omstandigheid tot observeerbare gezondheidseffecten.’Dat zegt Jussi Vihanta van Euratom, het Europese samenwerkingsorgaan voor kernenergie, in een gesprek met MO*. Terwijl de Groenen het Europese Parlement volhangen met foto’s van misvormde uit conflictgebieden waar VS-troepen verarmd uranium gebruiken, houdt Euratom dus vast aan haar standpunt van 2001: er is geen vuiltje aan de lucht.
Dr. Luc Holmstock van het Studiecentrum voor Kernenergie (SCK) in Mol springt Euratom bij en vergelijkt de heisa rond verarmd uranium met de kernramp in Tsjernobyl. Holmstock: ‘Ook toen werd gewezen op het gevaar voor toegenomen kankergevallen en aangeboren afwijkingen. De vraag is altijd: zijn er meer dan verwacht? In Tsjernobyl heeft men een duidelijke toename gezien van aangeboren afwijkingen, maar de Wereldgezondheidsorganisatie heeft alle ziekenhuizen in Wit-Rusland, de Russische Federatie en Oekraine nagekeken en men heeft geen globale stijging kunnen vaststellen’.
Volgens Holmstock is het risico van verarmd uranium niet zozeer het stralingsgevaar –dat is vele malen lager dan bij verrijkt uranium– maar wel de chemische toxiciteit. ‘Het blijft een zwaar metaal waar je voorzichtig mee moet omspringen: je handen wassen na contact en niet inhaleren. De meest kritieke organen zijn de nieren. Zijn die aangetast, dan kan je met diurese en nierdialyse veel oplossen. Maar wanneer de nieren niet zijn aangetast, kan je sowieso stellen dat er geen vergiftiging is.’
Na hun terugkeer uit Kosovo zijn bij ongeveer 4000 Belgische militairen urinestalen genomen, zegt dr. Marc Lemmens van de Belgische Defensie. ‘De resultaten waren negatief. We hebben ook grondstalen genomen in Kosovo en niets gevonden.’ Officieel luidt het dat geen enkele Belgische militair besmet is met verarmd uranium. Er is dus ook geen medische opvolging voorzien. ‘Wel doen we altijd een risicoanalyse voor we op expeditie vertrekken. In gevaarlijke zones moeten onze militairen een masker en handschoenen dragen’.
Toch is Defensie veel voorzichtiger dan het SCK in Mol. Lemmens: ‘Er is zeker een theoretisch risico op lange termijn, zowel voor de nieren, de lever als de beenderen. Bij mijnwerkers die uranium delven, heeft men trouwens ook veel meer kankers vastgesteld. Het enige probleem is dat de stralingsdoses zo laag zijn, dat ze heel moeilijk te detecteren zijn’. (sa)

Besmette zones

‘Uraniumwapens zijn geen massavernietigingswapens’, benadrukt Henk van der Keur, van de stichting Laka, een kenniscentrum over kernenergie en uranium. ‘Ze maken geen miljoenen slachtoffers, maar zijn door hun hoge toxiciteit en radioactiviteit zijn ze wel extreem giftig.’ Een inslag van een uraniumgranaat op een tank zorgt voor een besmette zone van 50 meter rond de tank. Uranium verhit het projectiel enorm bij inslag en valt daarna uiteen in microscopische stofdeeltjes, die met de wind verhuizen of zich verder verspreiden via de handel in oorlogsschroot.
De besmettingshaard breidt zich dus overhand uit. In Irak alleen al zijn honderden zones “gemarkeerd”, weet van der Keur. Volgens hem is er in de eerste Golfoorlog van 1991 zeker 315 ton verarmd uranium gebruikt en in die van 2003 zowat 200 ton. Verder zijn wapens met verarmd uranium ingezet in Bosnië en Kosovo en verwijzen officiëuze bronnen ook naar Afghanistan, Libanon, Tsjetsjenië en zelfs Somalië.
Dichter bij huis is besmetting vastgesteld in testgebieden of vlakbij wapenfabrieken. Zo heeft Nederland tot 1993 uraniumwapens getest op de Waddeneilanden. Alle grote kernwapenstaten (VS, Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië en China) hebben trouwens uraniumoverschotten, produceren uraniumwapens en exporteren die naar bevriende staten.
Probleem is dat er vandaag geen technieken voorhanden zijn om besmette zones te saneren. ‘In Koeweit heeft men soms gewoon de hele toplaag afgegraven en gestockeerd als radioactief materiaal.’ Nog problematischer is dat overheden blijven weigeren het verband in te zien tussen verarmd uranium en kanker of andere ziektebeelden. Daarom zijn er ook geen cijfers beschikbaar over het aantal zieken of doden als gevolg van besmetting door verarmd uranium.
Een lichtpuntje is dat Randall Parrish, professor aan de Universiteit van Leicester, een methode heeft gevonden waarmee hij verarmd uranium kan opsporen in het menselijk lichaam, tot 20 jaar na de besmetting. Dat zou de bewijslast voor militairen die terug zijn uit oorlogsgebied heel wat lichter maken. ‘Er is genoeg wetenschappelijke evidentie om verarmd uranium te veroordelen’, zegt van der Keur, ‘maar de politieke wil is er niet.’ (sa)

België: pionier tegen uraniumwapens

Het Belgische leger gebruikt naar eigen zeggen geen verarmd uranium in wapentuig. Sinds juni 2007 is het gebruik van verarmd uranium in munitie en legermaterieel in België trouwens bij wet verboden. Vraag is of deze symbolische daad veel uithaalt. België staat moederziel alleen met zijn moratorium en volgens Sjaak Arts van ACOM, de christelijke militairenvakbond in Nederland, zal dat nog een tijdje zo blijven.
‘Onze overheid zegt ook dat we geen verarmd uranium gebruiken, maar ik heb daar zo mijn twijfels bij. In Afghanistan hebben wij Apache-helikopters ingezet en daar hangen dezelfde raketten en snelvuurkanonnen onder als bij Amerikaanse heli’s. Onze werkgever beweert wel dat wij met andere munitie schieten dan de Amerikanen, maar dat zeggen ze wellicht uit schrik voor torenhoge schadeclaims.’
Een verbod door één lidstaat van de Verenigde Naties of de Navo is niet meer dan een druppel op een hete plaat. Het enige wat echt kan helpen is een internationaal verbod. Organisaties zoals de Belgische  Coalitie Stop Uraniumwapens trekken al jaren die kaart, maar Sjaak Arts is sceptisch: ‘Ons land zal zich niet bij België aansluiten, al is het maar uit schrik grote broer Amerika voor het hoofd te stoten’.
De Nederlandse defensieminister Cees van der Knaap bevestigt de vrees van Arts. In mei dit jaar zei van der Knaap nog in de Tweede Kamer dat ‘er binnen de VN en Navo onvoldoende steun bestaat voor een internationaal moratorium op het gebied van munitie met verarmd uranium.’
Het enige alternatief is volgens Arts betere preventie, informatie en nazorg binnen het leger. ‘Veel van de militairen die ziek werden na thuiskomst uit de eerste Golfoorlog, waren Amerikaanse GI’s die souvenirs loswrikten uit beschoten Iraakse tanks of zich op zo een tank lieten fotograferen.’
Soldaten moeten volgens Arts beschermende maskers en NBC-pakken (“nucleair,  biologisch en chemisch”) dragen, er moeten gedragscodes gevolgd worden en zieken moeten beter opgevangen worden na thuiskomst. ‘Maar het is natuurlijk een illusie te geloven dat onze troepen in Afghanistan, waar het soms heel heftig aan toegaat, bij 40 graden Celsius eventjes een beschermend pak gaan aantrekken, omdat er vlakbij een uitgebrande tank staat en de wind slecht zit.’ (sa)