Verboden vrucht wordt speerpunt van strijd tegen

De exporteurs lieten het voorval met de verboden vrucht niet over hun kant
gaan. Ze zochten steun bij de niet-gouvernementele organisatie Acre
Amazonlink, die sinds 2001 vecht tegen de biopiraterij - de monopolisering
van planten, dieren en inheemse kennis door grote bedrijven via patentering.
Acre mobiliseerde andere ngo’s en richtte een website op waarin de
eeuwenoude geschiedenis van de vrucht uit de doeken werd gedaan.

De boosdoeners in kwestie - het Japanse bedrijf Asahi Foods Co uit Kyoto en
zijn dochter Cupuacu International - kregen een beleefde brief met de vraag
om een andere naam te kiezen. De cupuaçu is een eivormige oranje vrucht die
tot een kilo kan worden. De pulp ervan wordt gebruikt om snoepjes, jam,
ijsjes en andere producten te maken. De oogst in Brazilië - per jaar goed
voor zo’n 500 ton zaden - is voorlopig vooral het werk van kleine boeren.

De campagne van Acre kreeg een extra impuls toen eind februari in Brazilië
de Campagne tegen Biopiraterij werd opgestart. Dat is een
samenwerkingsverband van ngo’s en lokale producenten onder de auspiciën van
de Werkgroep voor de Amazone (GTA), een netwerk van 513 verenigingen van
verzamelaars, vissers en kleine boeren uit het Amazonewoud. De verboden
vrucht uit de Amazone werd ook internationaal een symbooldossier. Ook de ngo
Genetic Resources Action International (GRAIN) en het Duitse Regenwald
Institute sprongen op de kar.

Het Japanse bedrijf heeft het niet met opzet gedaan, gelooft ook Michael
Schmidlehner, de voorzitter van Acre. Asahi had nooit de naam cupuaçu
gekozen als het had geweten dat het ook de naam van een vrucht was. De
Japanse wet verbiedt trouwens het patenteren van soortnamen. Toch ziet het
er niet naar uit dat het bedrijf uit Kyoto zijn dochteronderneming een
andere naam wil geven. Asahi-baas Nagasawa Makoto ging niet in op de vraag
en verbrak in januari het contact met de ngo’s. Noch Asahi Foods noch
Cupuaçu International reageerden op de vragen van IPS voor een interview.

In wat een race tegen de tijd werd, slaagden Amazonlink, GTA en een aantal
andere betrokkenen er op de valreep in om beroep aan te tekenen tegen de
registratie van de merknaam bij de World Intellectual Property Organisation
(WIPO). Het zal nu nog anderhalf tot twee jaar duren voor er een uitspraak
volgt. Intussen riskeren de Braziliaanse exporteurs nog steeds zware boetes.

Maar er is meer: hetzelfde bedrijf heeft ook een patent aangevraagd op het
procédé om olie te winnen uit de cupuaçu. Als dat procédé eigendom wordt van
Asahi Foods dan heeft het bedrijf een monopolie op een chocoladeachtig
product dat wordt vervaardigd op basis van cupuaçu-zaad. De patentaanvraag
ruikt naar onvervalste diefstal, want in Brazilië wordt het procédé al meer
dan tien jaar gebruikt.

Bovendien is Asahi niet het enige bedrijf dat afgeleide producten van de
vrucht wil patenteren. De internationale cosmeticaketen Body Shop
International wil afgeleide producten patenteren van de cupuaçu die
interessant zijn voor bepaalde cosmetica.

De Werkgroep voor de Amazone vindt het hoog tijd dat de Braziliaanse
regering de biodiversiteit van de Amazone en de kennis van de inheemse
volkeren wettelijk vrijwaart tegen biopiraterij. Hun kennis van de lokale
biodiversiteit wordt juridisch helemaal niet beschermd, benadrukt José
Arnaldo de Oliveira, de nationale adviseur van de GTA-werkgroep. Een
lichtpuntje in de duisternis is dat het Braziliaanse parlement een
hoorzitting over biopiraterij organiseert naar aanleiding van de
ministeriële vergadering van de Werelhandelsorganisatie, in september in het
Mexicaanse Cancun.

In Brazilië werden al andere vruchten dan de cupuaçu gepatenteerd. Andere
slachtoffers van biopiraterij zijn de ‘andiroba’ en de ‘copaíba’, bomen die
oliën bevatten die gebruikt worden als brandstof, medicijnen en cosmetica,
de ‘biribiri’, een plant die zaden bevatten die de indianen gebruiken als
anticonceptiemiddel en de ‘ayahuasca’ een hallucinogeen dat gebruikt wordt
in thee en religieuze rites.