Verzoening tussen de sultan en de tsaar (analyse)

De landen noemen hun nieuwe romance “multi-dimensionele samenwerking”. tijdens een bezoek aan de Turkse hoofdstad Ankara vorige week tekende de Russische eerste minister Poetin twintig akkoorden met zijn Turkse collega Recep Tayyip Erdogan. Het ging vooral om commerciële energiecontracten die samen goed zijn voor zo’n veertig miljard dollar.

Gas

De twee leiders verklaarden ook dat de rivaliserende gasbedrijven Nabucco en South Stream, die beiden aardgas zullen aanvoeren naar de Europese markten, eerder “complementair” zijn dan “conflicterend”.

Nabucco, het project dat de steun krijgt van de EU en de VS, zou Rusland vermijden en gas via Turkmenistan, Kazakstan, Azerbaijan, Irak en mogelijk ook Iran naar Europa vervoeren via Turkije. De leiding moet in 2014 operationeel zijn. Het Russische project South Stream doet er twee jaar langer over en zal gas via Rusland vervoeren, doorheen de Turkse territoriale wateren in de Zwarte Zee en verder via Bulgarije, Griekenland, Italië, Hongarije en Slovenië naar Oostenrijk. Vooral Oekraïne moet vermeden worden, dat nu 80 procent van het Russische gas naar Europa vervoert.

Hoe dan ook, als beide projecten klaar zijn, zullen Rusland en Turkije een grote rol spelen in de Europese gastoevoer. Voor Europa zou een onvriendelijk Rusland of Turkije een gevaar voor de energieveiligheid betekenen, en het zou nog gevaarlijker zijn als ze samen zouden spannen.

Sleutelpositie

Er zijn al tekenen dat Turkije, dat zich bewust is van de strategische ligging, met de spierballen rolt en dat de toenadering tot Rusland een waarschuwing inhoudt voor Europa.

“Turkije verandert het buitenlandse beleid niet”, zegt Sami Kohen, columnist voor de krant Milliyet. “Het heeft nog altijd de voorkeur voor het Westen. Maar het energievraagstuk geeft het een nieuwe dimensie. Het maakt het Turkse beleid onafhankelijker.”

“Als de Europese Unie ons niet wil, zullen we niet smeken”, zegt zakenman Hasan Aydemir. “Europa moet maar eens goed nadenken over de implicaties van een Turkije buiten de Unie dat banden smeedt met Rusland”

Yusuf Kanli, hoofdcolumnist van de Engelstalige krant Hurriyet, zegt dat de liefde met Rusland Turkije net dichter bij de EU zal brengen, naarmate de EU zich bewust wordt van het groeiende belang van Turkije en de kritische geopolitieke status van het land.

Maar een Turkije binnen de EU is nog niet voor meteen, als het al ooit mogelijk is. Het is nu vijftig jaar geleden dat Turkije voor het eerst een aanvraag deed - een erg lange verloving zonder huwelijk in zicht. Met name Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk liggen dwars.

Tsaar en Sultan

Intussen groeit de toenadering tussen Turkije en Rusland. Er zal Russisch gas geleverd worden aan Libanon en Israël via Turkije, en een Russisch bedrijf zal Turkije bijstaan om een kerncentrale te bouwen. Turkije heeft beloofd Russische culturele centra te openen en Russen maken met drie miljoen al de tweede grootste groep toeristen uit in het land, na Duitsers.

Vorig jaar groeide de handel tussen beide landen tot 38 miljard dollar, een verachtvoudiging in acht jaar, waardoor Rusland de belangrijkste handelspartner voor Turkije geworden is. De handel zou tegen 2013 groeien tot 100 miljard dollar.

Het gecombineerde diplomatieke gewicht van de twee landen kan ook helpen om regionale conflicten op te lossen, waaronder het conflict tussen Armenië en Azerbaidjan en Armenië en Turkije. Samen kunnen ze zelfs Iran misschien overtuigen om het wat gematigder aan te doen.

De toenadering is mogelijk ook het gevolg van de gelijkenissen tussen Poetin en Erdogan: beide zijn van nederige afkomst, beide zijn bereid om het verleden te laten rusten en beide lijken stevig verankerd in de macht voor de komende jaren. Ze zijn verder allebei dynamisch en sportief, en ze hebben allebei een no-nonsense aanpak.

Kortom, als Poetin iets van een Tsaar heeft, dan heeft Erdogan iets van een Sultan. En die kunnen het voor het eerst in honderden jaren prima met elkaar vinden.