VN blijven weg uit Somalië

2007 was een rampjaar voor Somalië. Zo’n 600.000 tot 800.000 Somaliërs ontvluchtten de hoofdstad Mogadishu, die tot een spookstad verwerd. Langs de weg naar Afgooye leven nog altijd ruim 200.000 ontheemden in vluchtelingenkampen, terend op internationale hulp. Volgens het VN-Kinderfonds Unicef verkeren 1,5 miljoen Somalische kinderen en hun families in nood.
Het centrale en zuidelijke deel van Somalië wordt al jaren verscheurd door een clanoorlog, die uitbrak na de val van de militaire leider Muhammad Siad Barre eind 1990, begin 1991. Een jaar later landden de Verenigde Staten met veel bombarie in Somalië om er de voedselhulp te beschermen en de vorming van een nieuwe regering te bespoedigen. Maar de Somalische krijgsheren schoten in 1993 twee Black Hawk heli’s neer en droegen de lijken van de Amerikaanse rangers triomfantelijk door de straten van Mogadishu: een slag in het gezicht van Uncle Sam, die kort daarna zijn biezen pakte. Het geweld en de mislukte pogingen om nieuwe Somalische regeringen te vormen zouden elkaar in sneltempo opvolgen.
Taliban
In juni 2006 staat het land opnieuw in de schijnwerpers. De Unie van Islamitische Rechtbanken (UIR) verovert Mogadishu én grote delen van zuidelijk en centraal Somalië. Hun bewind duurt een half jaar en brengt relatieve rust. Het willekeurig verkrachten en vermoorden van burgers –schering en inslag onder de andere warlords– neemt af. Maar wanneer een deel van de UIR televisiekijken wil verbieden en de sharia wil invoeren, groeit de vrees voor een nieuw Taliban-regime. In december 2006 verdrijven Ethiopische troepen, met steun van de VS, de islamisten uit de hoofdstad en helpen zij een overgangsregering in het zadel. De burgerbevolking vlucht massaal naar buurland Kenia. De islamisten starten een guerrillaoorlog tegen de overgangsregering, die op haar beurt nog altijd gesteund wordt door Ethiopische soldaten. Zolang deze “koloniale troepen” het land bezet houden, wil de regering van de Unie voor Islamitische Rechtbanken, in ballingschap in de Eritrese hoofdstad Asmara, niet weten van verzoening.
De Afrikaanse Unie (AU) stuurt in maart 2007 de vredesmissie Amisom naar het land. Aanvankelijk had de AU 8000 manschappen beloofd, maar eind 2007 waren er nog maar zo’n 1.700 Oegandezen en ongeveer 100 Burundezen ter plekke. Die kunnen weinig meer doen dan de toplui van de overgangsregering beschermen en havens en luchthaven bewaken. ‘Het is misplaatst te hopen dat de Afrikaanse Unie alle Ethiopiërs kan vervangen’, zegt professor Ken Menkhaus, docent politieke wetenschappen aan het Amerikaanse Davidson College en voormalig VN-adviseur voor Somalië. ‘Zelfs 8000 Amisom-soldaten kunnen deze overgangsregering niet beschermen.’
Patriottistisch
Blijft de optie om met VN-blauwhelmen stabiliteit te brengen en een nieuwe eenheidsregering mogelijk te maken. Sinds de smadelijke aftocht van de Amerikanen na de gevechten in 1993 leeft in het Westen echter weinig animo voor Somalië. De Europese Unie geeft geen kik. Ahmedou Ould Abdallah, sinds eind vorig jaar speciaal VN-gezant voor Somalië, deed in de Veiligheidsraad wel een oproep aan landen als Saoedi-Arabië om troepen te sturen. Maar in zijn gesprek met MO* geeft de 67-jarige Mauretaniër toe weinig hoop te koesteren. Eerder al zei VN-secretaris-generaal Ban Ki-Moon dat de VN de situatie in Somalië te gevaarlijk vonden, zelfs voor een technische missie. Om zich niet helemaal onbetuigd te laten, werken de Verenigde Naties aan contingency plans, waarin staat wat zou moeten gebeuren áls de VN zouden overgaan tot een operatie. Daarin is sprake van 25.000 soldaten. ‘De meest plausibele oplossing ligt in een staakt-het-vuren en een compromis met de Ethiopiërs’, zegt Somalië-kenner Roland Marchal van het gerenommeerde Franse onderzoeksinstituut Centre Nationale de la Recherche Scientifique. ‘Als zij zich zouden terugtrekken uit de hoofdstad en zich discreet op de achtergrond houden, zullen de islamisten misschien wel bereid zijn tot onderhandelen’.
Ould Abdallah ziet slechts één uitweg uit de crisis. De Somalische machthebbers moeten ophouden de islamisten, de Ethiopiërs of de “imperialistische” Amerikanen met de vinger te wijzen en onderling een oplossing zoeken, in besloten kring. ‘Het laatste waar dit land nood aan heeft is een grote jamboree, waar met veel poeha naar een oplossing wordt gezocht. Wel moeten alle hoofdrolspelers op een rustige plek samen werken aan een eenheidsregering. Ik heb de oppositie ontmoet in Djibouti en ze kwamen mij over als zeer patriottistisch. Je mag ook niet vergeten dat al deze mensen elkaar kennen. De meesten hebben nog gediend onder de regering van Barre. Ze kennen elkaars komaf en spreken dezelfde taal.’
Verzoeningsconferentie
‘Laten uitschijnen dat er vrede kan komen door twee partijen met elkaar te verzoenen, is een illusie’, reageert Roland Marchal. ‘De federale overgangsregering wordt zelf verscheurd door tegenstrijdige belangen, wat nogmaals bleek toen de vorige premier Ali Gedi opzij geschoven werd. Hetzelfde geldt voor de oppositie in het Eritrese Asmara. Toen de groep van Asmara opgericht werd, waren er al strubbelingen tussen de sharia-rechtbanken en de andere partijen. Het enige wat deze mensen bindt, is hun afkeer van Ethiopië. Als de Ethiopische troepen uit Mogadishu vertrekken, zullen de interne conflicten komen bovendrijven.’
Een nieuwe verzoeningspoging zal de twee ogenschijnlijk homogene blokken pas echt uit elkaar doen spatten, voorspelt Marchal. ‘De federale overgangsregering zal uiteenvallen zodra er onderhandeld moet worden over machtsdeling, de regionale opsplitsing van Somalië, de nieuwe samenstelling van het parlement en de rol van de overgangsregering. Bovendien verwacht ik dat de krijgsheren hun stem zullen verheffen. Ik kan mij niet voorstellen dat Mohamed Dere, de “burgemeester” van Mogadishu, zich louter zal gedragen als een functionaris van de overgangsregering. Heel wat krijgsheren menen dat zij meer recht van spreken hebben dan politici die al ruim een jaar in ballingschap zijn.’
Als Somalië erin slaagt om de strijdende partijen te verzamelen, zitten er binnenkort dus niet twee, maar veel meer gesprekspartners aan tafel. Marchal: ‘Misschien is het goed dat de federale overgangsregering en de groep van Asmara uiteenvallen, zodat men kan overgaan tot een echte nationale conferentie, waar iedereen vertegenwoordigd is, en geen schijnvertoning zoals de verzoeningspoging in augustus vorig jaar. De internationale gemeenschap moet met een open blik nieuwe gesprekken een kans geven en mag niet langer mordicus vasthouden aan een overgangsregering die eigenlijk niet bestaat.’ Als iedereen welkom is, dan ook de islamistische extremisten die op de zwarte lijst staan? Marchal: ‘In dit conflict vind je overal extremisten. Ethiopië en Amerika moeten alle politieke en militaire gesprekspartners aanvaarden, ook al zijn die allesbehalve sympathiek.’