VN-waarnemers vertrekken, blijvende vrede nog ver weg - analyse

In weinig andere landen heeft een burgeroorlog diepere wonden geslagen dan in Guatemala. Volgens de Guatemalaanse Waarheidscommissie - een product van de vredesverdragen - heeft het lang aanslepende conflict tussen de Guatemalaanse overheid en linkse rebellen meer dan 200.000 slachtoffers geëist, op een totale bevolking van 11 miljoen mensen. Die moorden en de verschrikkelijke mensenrechtenschendingen die ermee gepaard gingen, komen volgens het gedetailleerde onderzoek van de Waarheidscommissie voor 93 procent op de rekening van de regering en de ordediensten.

Tom Koenigs, het hoofd van de Minugua, zegt dat Guatemala nog altijd moet afrekenen met een hele reeks problemen die aan de basis lagen van de burgeroorlog. Speciale aandacht verdienen volgens hem armoedebestrijding, de strijd tegen racisme en discriminatie en de versteviging van de rechtsstaat.
Ook andere afspraken uit de vredesakkoorden van 1996 zijn nog lang niet uitgevoerd. De Guatemalaanse indianen, meer dan 40 procent van de bevolking, worden nog altijd zwaar gediscrimineerd. De brede kloof tussen de 56 procent van de Guatemalanen die onder de armoedegrens leven en een rijke toplaag, versmalt niet - ondermeer omdat een landhervorming uitblijft. Het gerechtelijk systeem draait vierkant, de misdaad viert hoogtij en in 2003 werden de paramilitaire burgerwachten weer opgericht die tot in de jaren 90 jacht hadden gemaakt op vermeende guerrillero’s.

Francisco García van het Centraal-Amerikaans Instituut voor Politieke Studies schat dat maar een kwart van de doelstellingen die in de vredesakkoorden werden opgesomd, gerealiseerd zijn. Positief zijn volgens hem vooral de inkrimping van het leger en het verdwijnen van de Estado Mayor Presidencial, de presidentiële staf die in de jaren van de burgeroorlog betrokken bleek bij de talrijke moorden op vermeende opposanten.

Niemand wijst de VN met de vinger voor het uitblijven van vooruitgang op alle andere punten. Volgens Sandino Asturias van de voormalige rebellenbeweging URNG, die na de vredesakkoorden werd omgevormd tot een politieke partij, heeft de aanwezigheid van de VN-waarnemers in elk geval een klimaat geschapen waarin kon worden gewerkt aan meer respect voor de mensenrechten. Asturias maakt zich zorgen dat die openheid samen met de Minugua weer kan verdwijnen. De VN-missie heeft ervoor gepleit om in Guatemala een kantoor te openen van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN, om op die manier een oogje in het zeil te blijven houden. Maar in het Guatemalaanse parlement is er weinig animo om daarmee in te stemmen.

Toch is er wat hoop. De huidige president van Guatemala, Oscar Berger, heeft beloofd opnieuw werk te maken van de uitvoering van de vredesakkoorden. De voorbije vier jaar was het proces onder het bewind van zijn voorganger Alfonso Portillo zo goed als stilgevallen. (PD/MM)