‘Voor onze vrijheid betalen we met bloed’

Op 7 oktober 2006 werd Anna Politkovskaya in haar appartement in Moskou doodgeschoten. De journaliste van de Russische krant Novaja Gazeta was de luis in de pels van de Russische overheid, onder meer omwille van haar berichtgeving over Tsjetsjenië. In februari 2009 sprak de militaire rechtbank in Moskou de vier verdachten (de Tsjetsjeense broers Bzabrail en Ibrahim Makhmoedov, de voormalige politieagent Sergej Chadzhikoerbanov en Pavel Rjagoezov) vrij bij gebrek aan bewijzen.
‘Hun schuld stond niet vast. Ik ben het helemaal eens met het verdict van de jury’, aldus Politkovski, die op uitnodiging van de Europese Groenen in het Europees parlement de vertoning van Letter to Anna bijwoonde. Voorafgaand gaf Politkovski tekst en uitleg in de perszaal Anna Politkovskaja, genoemd naar zijn overleden moeder.
Politkovski: ‘Op ons verzoek wordt de zaak nu opnieuw onderzocht door het Russisch parket. Een nieuw proces wordt voorbereid, we zullen zien wat er gebeurt. Het onderzoek wordt geleid door dezelfde mensen, maar toch blijf ik hoopvol. Dit is de laatste kans voor het Russische parket. Het eerste onderzoek is slecht gebeurd. Ik kan echter niet bewijzen dat daar politieke wil achter steekt.’

Halve waarheid

‘Helaas is er tot op de dag van vandaag nog altijd geen resultaat geboekt in het onderzoek dat al zo lang duurt’, aldus Karinna Moskalenko, advocate van de familie van Anna Politkovskaya. ‘De echte misdadigers –de meesters, organisatoren en financierders van deze misdaad– zijn nog niet gevonden. We willen niet dat mensen wiens schuld niet bewezen is achter tralies moeten gaan boeten voor deze moord. Een halve waarheid is géén waarheid.’
Voor de advocate gaat de zaak-Politkovskaya over het recht op leven én de meningsvrijheid. ‘De moord was een duidelijk signaal aan moedige journalisten die de waarheid naar buiten willen brengen, dat ze moeten stoppen, dat ze moeten zwijgen.’
Moskalenko maakte de zaak-Politkovskaya aanhangig bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. ‘Dat wil de Russiche overheid eerst nog een kans geven om een fatsoenlijk onderzoek te voeren, vervolgens de zaak opnieuw voor de rechtbank te brengen, hopelijk met nieuw bewijsmateriaal. Pas wanneer de Russische overheid helemaal mislukt, kan het Europees Hof in actie komen. Maar daar staat geen tijdslimiet op.’
Politkovski hoopt dat het Europees Hof de Russische overheid kan pushen om de waarheid naar buiten te brengen.

‘Mensenrechten zijn geen detail’

‘Wij, filmmakers, zijn niet naïef. We kennen maar al te goed het belang van gas, olie en de economie tout court’, reageerde Eric Bergkraut, regisseur van de film Letter to Anna, verwijzend naar het gebrek aan politieke druk vanuit Europa rond de mensenrechtensituatie in Rusland. ‘Politici gaan in de fout door niet méér belang te tonen voor mensenrechten. De kwestie-mensenrechten is een fundamentele vraag die ons allen raakt. Het is geen detail. De vrijheid van expressie is de zuurstof van de democratie, en het is niet alleen in Rusland dat die vrijheid bedreigd wordt.’
Bergkraut nodigde de Russische premier Vladimir Poetin uit om een voorstelling van zijn film bij te wonen wanneer hij eind november Frankrijk bezoekt. Daar zijn meer dan honderd voorstellingen gepland.

Al vijf journalisten van Novaja Gazeta vermoord

Sinds 2000 zijn al vijf journalisten van Novaja Gazeta vermoord. ‘De eerste was Igor Domnikov, die in 2000 in zijn huis werd vermoord nadat hij een artikel over corruptie had geschreven’, zegt Nadezhda Prusenkova, hoofd van de persdienst van Novaya Gazeta. ‘De moordenaars zitten nu een levenslange gevangenisstraf uit. De opdrachtgever echter loopt nog vrij rond. We kennen hem en hopen dat hij nog vervolgd zal worden.’
‘Vervolgens werd in 2003 onze adjunct-hoofdredacteur, Yuri Schekotchikhin, vermoord. We gaan ervan uit dat zijn artikels over corruptie in Rusland tot de moord hebben geleid. Yuri werd vergiftigd –het was een verschrikkelijke zaak– maar volgens de officiële versie ging het om een allergische reactie. De zaak is nu afgesloten, niemand is veroordeeld. Maar wij zetten zelf het onderzoek verder.’
Het derde slachtoffer was Anna Politkovskaya. Prusenkova: ‘In januari 2009 werden onze correspondente Anastasia Baburova en onze advocaat Stanislav Markelov vermoord. Hij was advocaat van slachtoffers van fascisme en ook zij schreef over fascisme in Rusland. De vermoedelijke moordenaars zijn onlangs gearresteerd.’
In juli 2009 ten slotte werd Natlia Estemirova van de mensenrechtenorganisatie Memorial om het leven gebracht. Estemirova werkte tevens als Tsjetsjenië-correspondente voor Novaja Gazeta. Ter herinnering van de vermoorde activiste kreeg Memorial eind oktober de jaarlijkse Sacharovprijs van het Europees Parlement.

Eilanden van vrijheid

Volgens Prusenkova stagneert de situatie van persvrijheid in Rusland. ‘Je hebt eilanden van vrijheid zoals Novaja Gazeta. Maar voor die vrijheid betalen we de hoogste prijs, we betalen met bloed. Er zijn maar weinig onafhankelijke, vrije media in Rusland. Je hebt er een paar, zoals radiosation Echo Moskva of enkele internetsites. Maar wat geschreven pers betreft, ken ik er buiten onszelf geen. Wij schrijven over problemen waar andere journalisten niet over durven schrijven. Dat is de enige reden die ik kan bedenken voor de moord op vijf van onze journalisten.’
Volgens de ngo Reporters Without Borders zijn in Rusland al twintig journalisten vermoord sinds Vladimir Poetin in 2000 aan de macht kwam als president van Rusland.
 
Meer info over de film Letter to Anna: www.lettreaanna-lefilm.com