Voorbij de Vlaamse neus

Vraag is maar of ook een ander politiek bestel gekenmerkt zal worden door een tanend engagement van mensen in het officiële politieke leven. Of België en de particratie nu zullen verdampen of niet, zoals Van Reybrouck aanhaalt, vast staat in elk geval wel dat de overzichtelijkheid tussen kritiek en het bekritiseerde steeds meer vervliegt. Er is geen professor, geen minister van staat of koning- filosoof die ons nog kan vertellen hoe de steel in de vork zit (of was ook dat omgekeerd?) en van daaruit interesse en engagement lijkt te kunnen opwekken. Een eenzame politicus heeft klaarblijkelijk hier en daar nog wat reserves, maar haalt het minder en minder van een steeds groter wordend disengagement. Het politieke spel staat te ver van ons af, er lijkt hoe langer hoe minder iets wat ons verbindt met die wereld. Het behoeft geen uitleg dat de eigen particuliere interesse hierdoor aan belang wint. Wanneer we daar een gepolariseerd politiek landschap en een beetje politieke demagogie bij optellen, verbaast het niet dat het resultaat zich maar al te graag laat optekenen in de huidige, in ons land aanwezige karikaturen.

Vlag en wimpel

Vreemd wordt het echter wanneer hieruit de ironie wegebt en de karikaturen veranderen in reëel ervaren werkelijkheden. Maar vreemd is hier misschien wel de volledig verkeerde woordkeuze. Er rest immers niets vreemd aan een tot in extremis doorgetrokken eigenbelang. Daar blijft enkel het eigene over. Wat telt is de eigen particulariteit en niets anders. Het verhaal van vlag en wimpel dat velen zich graag hebben aangepraat tijdens de vorige verkiezingen en dat vandaag steeds eigener proporties aanneemt (in Vlaanderen, maar ook in Wallonië), lijkt het vreemde in toenemende mate te bannen.

Of het nu gaat om een Vlaamse winnaar van de Ronde van Vlaanderen of om een Federatie Wallonië-Brussel, of het afschaffen van Franse taallessen voor de ‘te brave’ Vlamingen, het eigene blijkt geleidelijk aan de vanzelfsprekende grens van de werkelijkheid te worden. Niemand lijkt het erg te vinden dat dat eigene op wel zeer oncreatieve wijze louter voortkomt uit het eigen beeld dat we hebben van de ander — lees bijvoorbeeld Van Aelst, die meldt “dat ik dit voorstel doe is niet de fout van de Vlamingen, maar van de Franstaligen.” Kan identiteit enkel gebaseerd worden op bouwstenen van afgescheidenheid, of lukt het ook met verbondenheid?

Hokjes

Immers, de onbegrensdheid van de werkelijkheid wordt in de hele discussie volledig uit het oog verloren. Al te graag beschouwen wij de realiteit in hokjes. Dat is makkelijk en vooral duidelijk. Maar voor elk hokje zijn er minstens -tig andere, compleet met sub-, deel-, en suprahokjes. Handig om dingen te proberen te begrijpen, maar onhoudbaar als we een volledige blauwdruk willen maken. Wat met mensen bijvoorbeeld die zijn opgegroeid in Vlaanderen, maar nu al jaren in Wallonië wonen en werken in Brussel? Ze kunnen affiniteit voelen met al deze identiteiten, maar tegelijkertijd niet weten hoe zij zichzelf nu precies moeten omschrijven.

Concreet komt het er op neer dat de grenzen van de werkelijkheid slechts contingent houdbaar zijn. Ze zijn tijdelijk en toevallig. Het betekent dat het vreemde wezenlijk onderdeel is van het eigene. Niets is met andere woorden louter eigen. Steeds is er iets dat ontsnapt en vreemd/bevreemdend blijft. Het komt er dan ook op aan ons wereldbeeld niet te begrenzen tot onszelf. We hebben daar een mooi Vlaams (of was dat Nederlands?) spreekwoord voor: verder kijken dan je neus lang is.

Hernieuwd engagement

Wanneer het over het herdenken van de democratie gaat, verwijst dat niet zozeer naar een nieuwe politieke vorm. Het komt er niet op aan nieuwe systemen te ontdekken of te installeren. Democratie gaat eerst en vooral over manieren en mogelijkheden om (meta-)fysische ruimtes te openen en te beschermen. Het is een andere benadering van de werkelijkheid dan degene die vandaag de dag vaak blijkt te primeren. Het is er eentje die niet ophoudt bij de eigen grenzen, maar één die zich weet te situeren ten opzichte van het vreemde en het eigene. Die betrokkenheid is niets anders dan een engagement met de werkelijkheid. En het zou wel eens dit hernieuwd engagement kunnen zijn dat ons uit de huidige crisis kan halen, voorbij de eigen neus. Een engagement waarin u, ik, Jan, Pier, Tjoris en Korneel (met baard of niet) een bijzonder grote rol in spelen.

Pieter Meurs, Nicole Note en Karen De Looze zijn onderzoekers aan het centrum Leo Apostel van de VUB