Vrouw-zijn is levensgevaarlijk

Was het confronterend om dit boek te schrijven?
Xinran Xue: ‘Het was heel hard. Heel lang heb ik er over nagedacht, maar ik durfde er niet aan te beginnen. Als het gaat over de relatie tussen ouders en hun kinderen word ik snel heel emotioneel. Ik ben daar heel begaan mee. Daarom heb ik het onderwerp van dit boek een lange tijd vermeden. Uiteindelijk besloot ik het toch te schrijven, dit na een concrete aanleiding. Ik ontmoette verschillende geadopteerde Chinese kinderen, zowel in China als in het buitenland. De bedenkingen van een meisje schokten me. Ze veronderstelde dat haar Chinese moeder misschien wel iets crimineels had gedaan en in de gevangenis zat en dat ze daarom was geadopteerd. Later ontmoette ik nog een gezin met een geadopteerd meisje. De ouders vroegen me met aandrang om over het probleem van meisjes in China een boek te schrijven. Toen hakte ik de knoop door.’
Lukte het toen beter?
‘Ik ging naar Sydney en schreef in zes weken tijd het boek. Het was een heel emotionele periode. Ik begroef me in herinneringen aan de gesprekken die ik de voorbije jaren had gevoerd. Schrijven doe ik met de hand, niet op de pc. Op die manier hoor ik de stem van de vrouwen die ik interviewde opnieuw. Het was heel moeilijk. Toen het boek klaar was, hoopte ik het onderwerp te kunnen laten rusten. Maar dat gebeurde niet, want samen met de uitgever namen we alles door. Ook dat was moeilijk, ik huilde heel vaak. De uitgever vroeg me ook om voor het boek publiciteit te maken, maar het viel me moeilijk. Intussen heb ik allerlei psychosomatische klachten, zoals een maagbloeding enzovoort. Ik hoopte dat het boek me troost zo brengen omdat ik deze vrouwen een stem had gegeven. Maar er kwamen steeds meer mensen op me af met nieuwe verhalen. Het stopte niet meer, er kwamen nog meer persoonlijke verhalen en gevoelens los.’
U groeide zelf op zonder een moeder. Is de band intussen hersteld?
‘Dit boek gaat inderdaad ook over de relatie met mijn moeder. Zelf had ik nooit een band met mijn moeder. Tot ongeveer mijn 30^ste dacht ik dat ik geadopteerd was. Onlangs was ik terug in China en probeerde ik met mijn moeder te praten. Ik wou haar laten weten dat ik het boek had geschreven, nog voor het gedrukt was. Mijn hoop was dat ze iets meer zou vertellen, dat ze me zou aanmoedigen. Maar dat gebeurde niet. Ze bleef heel stil zitten en zegde dat ze er niet over kon praten, dat ze niet wist hoe op mijn vragen over het verleden te antwoorden. Ze was verward, voelt zich schuldig en voelt ook pijn. Ik wil haar begrijpen, naar haar luisteren en vertellen wat ik doormaakte.’
Waarom groeide je niet op bij je moeder?
‘Mijn moeder stuurde me weg toen ik dertig dagen oud was. De eerste herinnering aan haar is in een treinstation. Toen was ik nog een kleuter. Ik zag haar vijf minuten, maar kon haar niet  “mama” noemen, want ik kende haar niet. Mijn moeder huilde, ik herinner me haar gezicht nog. Pas later wist ik waarom dat was. Toen ik 7,5 was kon ik wel bij haar wonen. Maar twee weken later was er de Culturele Revolutie. Mijn ouders werden meegenomen en in de gevangenis gestopt. Ik ging naar een weeshuis. Het was vreemd. Ik zag hoe andere kinderen het over hun mama hadden, maar ik kende dat gevoel niet. Wanneer er kinderen werden geslagen of ziek waren, weenden ze om hun mama. Ik probeerde voor mezelf een moeder te verzinnen, iemand die me zou beschermen.’
Je mocht ook geen contact hebben met andere kinderen.
‘Het moeilijkste zijn de nachtmerries die steeds terugkeren. Na de Culturele Revolutie had ik  het recht niet om met andere kinderen te spelen. Ik dacht dat ik iets verkeerd had gedaan. Een meisje met wie ik toen goed bevriend was, kwam naar me toe. Ik kreeg een heel gelukkig gevoel, ik dacht dat ze contact wou. Ze kwam dicht bij mij staan en sloeg me toen heel hard in mijn gezicht. Mijn neus was gebroken, maar ik voelde geen pijn. Ik was te geschokt. Het bloed stroomde over mijn gezicht. Dit moment komt altijd terug in mijn dromen. Vaak word ik wakker en durf ik niet meer voort te slapen. De angst om dat moment terug te beleven in een nachtmerrie is te groot.’
Weet je hoeveel meisjes werden weggehaald bij hun moeder?
‘Als je bedenkt dat er 120.000 Chinese meisjes werden geadopteerd, gaat het minstens om zoveel moeders die hun dochter moesten afstaan. Daarnaast zijn er ook de vele meisjes die werden achtergelaten of gedood. Ik deed ruim 20 jaar onderzoek naar de situatie van vrouwen. Een sterke verklarende factor zijn cultuurhistorische gewoontes. Ook in andere Aziatische landen zoals Singapore of Japan is dat zo. Jongens hebben er veel meer aanzien, ze hebben voordelen als het gaat om eigendom of erfenissen. In de tweede plaats is er de eenkindpolitiek in China. En een derde reden is de seksuele naïviteit.’
Maar hoe kunnen moeders zoiets toelaten?
‘Uit de verhalen onthoud ik dat de druk vaak heel groot is, zeker in dorpen waar iedereen gelooft dat het zo hoort. Als je geen zoon baart, heb je geen werk, word je geminacht en soms mishandeld. Er is de getuigenis van een vrouw die naar de stad trok om werk te vinden. Toen besefte ze dat meisjes er wel opgevoed worden, ook dat ze een eigen leven kunnen leiden. Pas toen ontdekte ze dat het anders kan, dat er meer mogelijkheden zijn dan de gebruiken die ze tot dan toe kende. Het is alsof ze werden wakker geschud. Dus veel hangt af van de opleiding.  Ook armoede speelt een rol. Wanneer er geen geld is, moet je keuzes maken. De voorkeur gaat dan uit naar jongens. Maar de kloof tussen het platteland en de steden is nog steeds groot. China is een reusachtig land, tot voor kort ook een heel arm land met weinig onderwijs. Nu verandert alles heel snel, maar dat verloopt niet overal op dezelfde manier en in dezelfde mate.’
Hoe staat u tegenover de eenkindpolitiek?
‘De regeling dateert van 1979. Er waren uitzonderingen, zoals voor minderheidsgroepen. In sommige regio’s is de controle heel strak, maar ook dat is niet overal zo. Nu komt er een kentering. Jongeren zeggen soms dat ze geen kinderen willen, onder meer omdat ze zelf hebben geleden als kind. Er wordt ook gewezen op de ontwrichting van gezinnen als argument om het eenkindbeleid te veranderen. Hoe dan ook blijft overbevolking een heel ernstig probleem in China. Het lijkt een detail, maar dat is niet zo. Op het platteland vind je amper paden, overal wordt aan landbouw gedaan om aan de vraag naar voedsel te voldoen. De bevolkingsgroei werd weliswaar afgeremd door deze politiek, maar is nog altijd heel groot. Er moest dus iets gebeuren. Maar het is een probleem dat zich ook in andere landen stelt. Denk ook aan de ecologische impact: er moeten maatregelen komen.’
Voor paren met een grotere kinderwens is dit heel hard.
‘Dat is zo. Daarom pleit ik ervoor om het beleid minder radicaal te maken. Koppels die twee kinderen willen, zouden die toelating moeten krijgen. Het is gezonder wanneer kinderen een broer of zus hebben. De gezinssituatie is dan meer evenwichtig. Ook opvoeding is cruciaal en zou een prioriteit moeten zijn. Jonge mensen in steden denken nu anders over kinderen. Ze zijn bezig met een loopbaan, ze willen materiële welvaart. Dat heeft invloed op de kinderwens.’
Hoe kan het doden van meisjes worden gestopt?
‘China heeft een eeuwenoude geschiedenis. Veel mensen zoeken de stad op voor een beter leven, waar ze met andere waarden en normen in aanraking komen. Daar ligt de scholingsgraad hoger. Nu voelen vrouwen wel pijn als ze hun dochter doden, maar beseffen ze niet altijd dat het anders kan. In verstedelijkte gebieden kan dit dus wel verminderen. Wel ben ik bezorgd dat het diepe platteland deze gebruiken nog zal aanhouden. Een informatiecampagne zou niet werken, dit is een westerse aanpak. In China is een man de god van zijn vrouw, een baas is koning over de man. De sociale omgangsregels zijn dus heel anders. Je kunt dus niet zomaar stellen dat het vermoorden van meisjes fout is wanneer deze mensen ervan overtuigd zijn dat ze het juiste doen. Zo vind je bij veel mensen een soort teil. Als een jongetje wordt geboren, dient die om de baby te wassen. Meisjes worden erin gegooid en soms met kokend water omgebracht. Als je zou zeggen dat dit niet meer mag, dan zouden deze mensen verbaasd reageren. Het komt er in de eerste plaats op aan om hen te begrijpen. Dat is de allereerste voorwaarde. In China zijn er veel grote kloven, onder meer tussen mannen en vrouwen, tussen de verschillende volkeren, tussen het stad en het platteland. Er moet eerst een dialoog ontstaan.’
Praten vrouwen over wat ze meemaken?
‘Vergeet niet dat we in China een cultuur hebben van zwijgen. We praten over geld, over eigendom. Maar nooit over gezinsrelaties, over gevoelens. Dit is heel anders dan in het westen. Vergeet niet dat zowat driekwart van de bevolking in China landbouwers zijn. Daar wordt gezwegen. Door politieke omwentelingen werd China ook al enkele keren door elkaar geschud. Mensen zijn vaak gewoon bang om te praten. Nog een derde reden is dat het in onze cultuur niet hoort om iemand te bevragen die boven jou staat, of ouder is dan jou. Vaak zijn mensen wel heel levendig en wordt er veel gepraat, maar er is niet altijd voldoende kennis. Het historisch bewustzijn is niet zo groot, in de media en geschiedenisboeken kun je amper iets terugvinden. Ik schreef mijn boek in het Chinees, maar reacties bleven uit. Wel kreeg ik opmerkingen van mensen die me niet geloofden, die zich afvroegen of die dingen echt wel gebeurden. Het is geen onwil, want vergeet ook niet dat het publiceren van een boek een lange tijd niet zo vanzelfsprekend was. Veel mensen leven in steden en reisden niet naar het platteland. Hoe kunnen ze dan weten wat er zich allemaal afspeelt?’
Bericht van een Chinese moeder. Verhalen over verlies en moederliefde, door Xinran Xue, Uitgeverij The House of Books.
Lees ook de recensie van het boek.