Washington zweert democratiseringsideaal af

Van de energierijke Golf van Guinea tot het islamitische Midden-Oosten en Centraal-Azië, het lijkt er steeds meer op dat de Amerikaanse regering stabiliteit en een goede relatie met (olierijke) landen belangrijker vindt dan democratisering. Vooral als het gaat om landen die strategisch belangrijk zijn als tegenwicht tegen invloedrijke landen als Rusland, Iran of China.

Dat de VS inzetten op goede relaties met oliestaten bleek ook vrijdag, toen de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev een bezoek bracht aan het Witte Huis. De partij van Aliyev haalde vorig jaar november een klinkende overwinning bij de verkiezingen, maar die werden door westerse waarnemers als frauduleus betiteld.

“We hebben gesproken over de noodzaak voor de wereld om een modern moslimsland te zien dat goed voor zijn burgers zorgt en het begrip dat democratie de toekomst heeft”, zei Bush tijdens een korte fotosessie. “En ik waardeer uw leiderschap, meneer de president.”

De fotosessie werd afgebroken voordat verslaggevers vragen konden stellen over wat Aliyevs “begrip” van democratie inhoudt, laat staan over Azerbeidzjans positie als een van de meest corrupte landen ter wereld.

De warme woorden van Bush deden herinneren aan het bezoek in april van een andere omstreden leider, president Teodoro Obiang Nguema van Equatoriaal Guinea, hoewel hij vanwege de duur en de wreedheid van zijn bewind niet gelijk gesteld kan worden aan Aliyev.

Obiang kwam het Witte Huis niet binnen, hij werd publiekelijk ontvangen door minister van Buitenlandse Zaken Condoleezza Rice. Zij noemde haar gast “een goede vriend van de Verenigde Staten.” Tijdens de ontmoeting met Rice vielen de woorden ‘democratie’ en ‘mensenrechten’ niet eens.

Wat Aliyev en Obiang gemeen hebben, is dat hun land flinke voorraden olie bezitten in een tijd dat de wereldwijde vraag groeit. De Verenigde Staten zijn meer dan ooit afhankelijk van buitenlandse voorraden.

Kazachstan, ook een belangrijke olieproduct, kan volgende week bezoek verwachten van de Amerikaanse vice-president Dick Cheney. De president van Kazachstan, Nursultan Nazarbayev, staat net als Aliyev bekend om een corrupte en autocratische bestuursstijl die Centraal-Azië al domineerde voor de ineenstorting van de Sovjet Unie in 1991.

Ook bij de klinkende verkiezingsoverwinning van Nazarbayev, die in zijn derde termijn van zeven jaar zit, werden in december vorig jaar vraagtekens gezet door westerse waarnemers. De veiligheidsdienst van de president, of de president zelf, zou verantwoordelijk zijn voor de moord op twee oppositieleiders.

In de wederzijdse contacten tussen de VS en deze landen, die in militair en diplomatiek opzicht belangrijk zijn, ziet columnist Jackson Diehl van de Washington Post een terugtrekking van de voor de Amerikaanse regering eens belangrijke ‘vrijheidsagenda’. Vooral daar waar het gaat om de Kaukasus en Centraal-Azië, regio’s waar Washington met Rusland een strijd voert om invloed.

“De kern van de democratiseringspolitiek van Bush was dat de VS de strategie uit de tijd van de Koude Oorlog zouden verlaten. Bij de strategie werden dictators - met name in moslimlanden - gesteund in ruil voor toegang tot energiebronnen en militaire samenwerking”, zegt Diehl.

De nieuwe strategie lijkt echter niet meer opportuun in de strijd om energie en het gevecht om invloed met Moskou. Azerbeidzjan ligt vlakbij Iran en de aanwezigheid van een aanzienlijke Azerbeidzjaanse minderheid in Iran kan helpen verklaren waarom Washington Aliyevs autocratische zonden liever door de vingers ziet.

De afzwakking van de democratiseringspolitiek beperkt zich echter niet tot de voormalige Sovjetrepublieken, zoals blijkt uit de plotselinge omhelzing van Obiang door Washington.

De meest spectaculaire stap achteruit vond onlangs plaats in de Arabische wereld, de regio waar het Amerikaanse democratiseringsstreven zich op concentreert. De onverwachte overwinning van Hamas bij de Palestijnse verkiezingen in januari, sloot aan bij eerder machtsvertoon van radicale partijen in Egypte, Libanon, de Golf en Irak.

Deze ontwikkelingen hebben Bush’ aanhang, inclusief Christelijk Rechts en prominente pro-Israelische neo-conservatieven, aan het denken gezet over de effectiviteit van het Amerikaanse beleid.

De afgelopen weken leidde dat tot een aantal subtiele beleidswijzigingen. Na drie jaar van maximale druk op de regering van de Syrische president Bashar al-Assad, kennelijk in de hoop dat dat zou leiden tot een regimeverandering, klinkt nu voorzichtig lof aan het adres van Damascus voor de samenwerking in de strijd tegen het terrorisme.

Een soortgelijke strategie werd ingezet in Egypte. Vorig jaar zetten de VS de Egyptische president Hosni Mubarak onder druk om democratische hervormingen door te voeren en de oppositie meer ruimte te gunnen, maar die beleidslijn wordt verlaten. Het hardhandige Egyptische optreden vorige week tegen demonstranten die de straat op gingen om steun te betuigen aan twee rechters die de regering van verkiezingsfraude beschuldigen, lokte amper reactie uit in Washington.

Ook het feit dat koning Abdullah van Jordanië en een aantal Golfstaten hun hervormingsplannen in de koelkast hebben gezet, leidde nauwelijks tot een rimpeling in de Amerikaanse politieke vijver.

In Centraal-Azië heeft Washington het ondertussen druk met besprekingen over de aanleg van een pijpleiding die gastransport vanuit Turkmenistan naar India mogelijk moet maken. De relatie met Turkmenistan substantieel verbeteren is niet aan de orde, vanwege de bizarre persoonlijkheidcultus die de Turkmeense president creëerde. De pijpleiding van Turkmenistan naar India zou een alternatief moeten worden voor een veel goedkopere verbinding tussen Iran, Pakistan en India.

Of het “ultieme doel” van het Amerikaanse beleid nog steeds is om “een einde te maken aan de tirannie in de wereld”, zoals Bush het zeventien maanden geleden verwoordde, is de vraag. Het lijkt er meer op dat de oude geopolitieke strategie weer van stal is gehaald. (JS/MM)