Wereld Sociaal Forum op een kruispunt

Ook op de zeven kilometer lange optocht woensdag door het centrum van Mumbai viel het weer op: gemarginaliseerde groepen vonden dit jaar veel meer dan de vorige jaren de weg naar het Wereld Sociaal Forum. Vooraan stapten Tibetaanse monniken en de sliert van de volgens de organisatoren 30.000 deelnemers kreeg kleur door een uiteenlopend allegaartje aan activisten. Op het forum zelf trokken de dalits – de naam waarmee de Indiase kastelozen of ‘onaanraakbaren’ naar zichzelf verwijzen – voortdurend de aandacht met protestmarsen met dans, drums en zang.

“Een eye-opener”, vond de dertigjarige Braziliaanse deelneemster Ana Paula Stock. Net als verschillende van haar langgenoten vindt ze het een goede zaak dat de verhuis van het forum van haar land naar India de deelnemers in de praktijk heeft geconfronteerd met thema’s als ras, kaste, religieus fundamentalisme en vrouwendiscriminatie. De levensomstandigheden in de immense sloppenwijken in Mumbai zijn nog veel schrijnender dan die in de Brazilaanse favela’s en choqueerden vele WSF-gangers. Ook de simpele bouwsels met doek en de alomtegenwoordige stofwolken op de WSF-locatie benadrukten de dringendheid voor die ‘andere wereld’ waarvan de forumslogan beweert dat hij mogelijk is.

Velen voelen zich door de confrontatie met de armoede gesterkt in hun overtuiging dat de oorspronkelijke WSF-formule intussen is uitgeput. De vraag leeft vooral binnen het WSF zelf, maar kwam in de media ook in de aandacht door het alternatieve ‘Mumbai Resistance 2004’. Dat tegenforum verzinkt qua aantal deelnemers – volgens de organisatoren zelf 10.000 – alleszins in het niets ten opzichte van het WSF zelf, dat het record van 100.000 van vorig jaar mogelijk evenaarde. De meeste schattingen variëren van 70.000 tot 110.000 deelnemers.

“Het WSF mobiliseert te veel energie om zich te beperken tot louter een uitwisseling van ideeën en reflectie”, vindt Jorge Saavedra Durao, lid van het organiserend comité van de volgende editie, weer in Porto Alegre. Hij pleit voor “beslissingsmechanismen die het principe van eenheid in diversiteit niet schenden”. Sergio Haddad van de Braziliaanse ngo Education Action, denkt aan een consultatiesysteem om de tien belangrijkste kwesties uit te kiezen waarover het meeste eensgezindheid bestaat. Ook de Portugese socioloog Boaventura Sousa Santos, die mee aan de wieg van het eerste WSF stond, droomt van een soort referenda tijdens toekomstige fora, als een vorm van internationale participatieve democratie. De roep voor een ander format krijgt ook steun van Candido Grzybowski uit de internationale raad, en verschillende niet-Brazilianen: de Britse schrijver George Monbiot, de Italiaanse oprichter van het persagentschap IPS Roberto Savio en Walden Bello, mededirecteur van de Thaise ngo Focus on the Global South.

Toch is het pleit nog niet beslecht. “De kritiek gaat niet op als je het WSF beschouwt als een mogelijkheid voor coalitievorming, een plek om alternatieve ideeën op tafel te gooien en er steun voor te zoeken,” reageert Gautam Modi, een van de leden van het Indiase organiserend comité. “Waar het forum naartoe gaat, is de zaak van de individuele deelnemers”, vindt hij.

Ook onder de Belgen en Nederlanders zijn de meningen over de toekomst van het forum verdeeld. “Mumbai was ronduit schitterend. Het was zoveel meer dan Porto Alegre. Maar toch is er iets dat knaagt. We kunnen workshops organiseren en acties voeren, maar lopen we niet achter de feiten aan? Moeten we niet in plaats van ons te verspreiden over zovele thema’s nog sterker samenwerken om het neoliberale offensief hogerop te weerstaan?”, vraagt Marc Maes van de 11.11.11-studiedienst zich af. “Het WSF zal de wereld niet veranderen, de deelnemers zullen dat doen”, vindt Gie Goris van MO* dan weer. “En als het WSF daarbij een inspiratie en een stimulans kan zijn, dan doet het Forum wat het moet of kan doen. Alleen de ongeduldigen vinden dat er nu maar eens dringend een duidelijk programma moet komen”, zegt hij. Goris krijgt bijval van collega-hoofdredacteur John Verhoeven van OnzeWereld: “Als dit Forum een duidelijke politieke agenda krijgt onder aanvoering van, laten we zeggen, Bernard Cassen, dan zijn we toch weer bij af? Dat zou het einde zijn van deze beweging, is mijn idee. Het Forum is juist zo krachtig omdat hiërarchie vrijwel ontbreekt. Niet alleen de intellectuele analyse en politieke actie is belangrijk, maar ook de manifestatie van het eigene, de nieuweling die de veteraan kan aanspreken.”