'Westerse frustratie' drijft Afrikaanse tieners tot zelfmoord

Het aantal zelfmoorden bij tien- tot veertienjarigen is sinds het begin van de jaren 90 verdubbeld, meldt de South African Depression and Anxiety Support Group (SADAG). Depressie is in 60 procent van de gevallen de motivatie, zegt het onderzoeksnetwerk.

Een gebroken hart is meestal de oorzaak. De tieners die de onderzoekers van SADAG spraken, hebben vaak een uiterst romantisch beeld van zelfmoord. Ze willen zo graag een tragische held of heldin worden. Met een romantisch dilemma en op het eind een groots gebaar van zelfdestructie, zoals bij Tolstoi, zegt onderzoekster Simelane.

Ook de sociale druk van vrienden en de prestatiedrang op school en op de universiteit of in de sport, doen de zelfmoordcijfers stijgen, zegt SADAG. Met zes zelfmoorddoden per 100.000 tieners, staat Zuid-Afrika op de achtste plaats op de wereldranglijst van tienerzelfmoorden.

De meest frequente methode voor zelfdoding onder Zuid-Afrikaanse tieners is verhanging. Dood door een pistoolschot, vergassing en zelfverbranding vervolledigen de lugubere rangorde in het rapport. In Swaziland, een klein en minder ontwikkeld buurland van Zuid-Afrika, worden de meeste zelfmoorden voltrokken met gif - vooral gif om knaagdieren te verdelgen. Het touw en het vuurwapen staan op twee en drie.

Ook het sterk door traditie gebonden koningrijk Swaziland maakt zich zorgen over het stijgend aantal tienerzelfmoorden. Sinds januari hebben elf tieners zich van het leven beroofd, en dat is voorpaginanieuws in een land met minder dan een half miljoen volwassenen.

Zelfmoorden zijn in Swaziland geen bevoegdheid van het ministerie van Welzijn maar van de politie. Die houdt de statistieken bij en opent steevast een strafonderzoek naar de zelfmoorden.

Op de afscheidsbriefjes lees je vaak dezelfde verklaring: problemen met liefjes en echtgenoten, zegt inspecteur Vusi Masuku van de politie van Swaziland. De politie van Swaziland heeft een eenheid voor partnergeweld opgericht voor mensen met relatieproblemen die behoefte hebben aan een gesprek.

Ook aids speelt mogelijk een rol, al zwijgen de statistieken - net als de Swazi’s - in alle talen over dat taboeonderwerp. Veel mensen die vernemen dat ze HIV hebben, overwegen zelfmoord, weet Sempiwe Hlope, een 49-jarige vrouw uit Mbabane die moet overleven met aids. Ze geloven dat de dood als een zwaard boven hun hoofd hangt, wat natuurlijk niet zo is. Sempiwe heeft een praatgroep van vrouwen met HIV/aids.

Zelfmoorden waren honderd jaar geleden onbekend in de Afrikaanse cultuur. Mensen beroofden zich gewoon niet van het leven, zegt Wesley Thwala, een psychiater uit Mbabane. Afrikanen ondervonden toen minder economische druk. Een belangrijker verschil nog, was dat er een sterk gevoel van verbondenheid heerste met de familie en de gemeenschap, zegt Thwala. Met het verdwijnen van de uitgebreide familie is het gevoel van veiligheid en identiteit verdwenen. Mensen wordt meer westers in de slechte zin: ze voelen zich meer geïsoleerd en hebben geen vertrouwenspersoon meer. Veel Swazi’s hebben niemand meer om tegen te praten. Er is geen tante of oom meer in de hut om de zaken te relativeren.

Gogo Matsebula, een oma uit Mbabwane die voor drie aidswezen zorgt, kan zich vinden in de pessimistische analyse van de psychiater. Vroeger bestond dat niet, ‘alleen’. Je was altijd omringd door mensen waartegen je kon praten. Er was ook niet zoveel concurrentie als vandaag - mensen moeten knokken voor een lief, voor geld, voor alles.

De Wereldgezondheidsorganisatie is voorzichtig met uitspraken over zelfmoord in Afrika. Zelfmoorden maken wereldwijd 1,4 procent uit van de ziektelast, maar het is niet duidelijk wat het aandeel van Afrika is.(MM/ADR)