Wie weggaat, keert niet terug

In interviews geeft Tahar Ben Jelloun aan dat hij het niet meer kan aanzien hoe al die hooggeschoolde jongeren werkloos uitkijken op een toekomst die hen geen enkel ander perspectief lijkt te bieden dan de 14 kilometer die Tanger scheidt van Tarifa over te steken. Toch is Weggaan geen pamflet waarin goed (de arme jongere) en kwaad (de kloof tussen arm en rijk, tussen Europa en de Maghreb) geïllustreerd wordt.
De wortels van het probleem zitten zowel in het systeem als in de mensen die ermee geconfronteerd worden, lijkt Ben Jelloun te zeggen. ‘Men zegt me dat het boek veel te hard is voor Marokko, maar ik vertrek gewoon van de realiteit. Azel, mijn hoofdpersonage, is wanhopig. En trouwens, literatuur wordt niet gemaakt van fijne gevoelens alleen. Zij heeft behoefte aan verwijten, twijfels en kwetsuren.’ Aan dat laatste geen gebrek in Weggaan.
Tahar ben Jelloun gebruikt de ongelijke seksuele verhouding tussen Azel en zijn “redder in nood” Miguel als een sleutelbeeld om het bestaan van de van al die kwetsbare “vertrekkers” te beschrijven. Hij moet Miguels minnaar zijn om zijn visum te verkrijgen en om in Barcelona van het goed leven te genieten waarop hij in Tanger zo vurig had gehoopt. Azels tocht van Marokko naar Spanje brengt hem van uitzichtloosheid naar erger, tot hij eindigt in zelfhaat: ‘Arabieren? Daar heb ik altijd al de schurft aan gehad. Ik ben een Arabier die zichzelf niet kan luchten.’
Het laatste hoofdstuk is een soort droom waarin alle vertrokkenen weerkeren, een omkering van de nachtmerrie die Elvis Peeters beschreef in zijn roman De ontelbaren. Maar de terugkeer is zo onwerkelijk dat hij niet zorgt voor een happy end aan dit harde verhaal. Wie weggaat, doet meer dan emigreren, lijkt de auteur te zeggen. Hij vertrekt uit zijn eigen leven en vindt daarna nooit nog de weg terug naar wat hij achterliet.
Weggaan door Tahar Ben Jelloun is uitgegeven door De Bezige Bij. 284 blzn. ISBN 90-234-2193-0