Zambiaanse vissers wanhopig door visziekte

“Toen ik dit voor de eerste keer zag, durfde ik de vis niet eens aan te raken”, zegt hij. “Ik had nog nooit levende vis zien rotten. Ik werd bang van de aanblik en heb gebeden dan het maar om één vis zou gaan.”
Het bleek anders te zijn. Meer vissers kregen te maken met zieke vis. Zo’n 700.000 mensen zijn voor hun levensonderhoud afhankelijk van de rivier Zambezi. De vissersgemeenschappen langs de rivier zagen de visvoorraad in de afgelopen jaren al afnemen als gevolg van overbevissing en ongeschikte vangmethoden. De komst van de ziekte Epizootic Ulcerative Syndrome (EUS) vormt nu een nieuwe bedreiging.
Wamulume is vader van tien kinderen. Op goede dagen verdiende hij, voordat dat de ziekte in 2008 uitbrak, zo’n dertien euro. In een land waar 70 procent van de bevolking moet leven van minder dan een dollar per dag, was hij welgesteld.
Dat is nu anders. Wamulume heeft geen geld meer om vier van zijn kinderen naar het voortgezet onderwijs te sturen. Zijn drie jongste kinderen heeft hij bij familie ondergebracht, omdat er niet genoeg geld is om voor ze te zorgen. Voor het eerst weet zijn gezin wat ‘honger’ is.
“Eerst moesten we steeds verder varen en dieper vissen om nog wat te vangen. De vis werd ook steeds kleiner. Ik begrijp dat overbevissing en klimaatverandering hier de oorzaak van zijn. Maar deze ziekte is pas echt een vloek.”

EUS

Epizootic Ulcerative Syndrome, of EUS, is volgens deskundigen een gevolg van de opwarming van het water door de klimaatverandering. De ziekte brak in 2006 voor het eerst uit in Namibië. Daarna verspreidde die zich in de rivier Zambezi. EUS bedreigt twintig vissoorten, inclusief tilapia, een soort die in Zambia veel gegeten wordt. De ziekte heeft ook gevolgen voor andere landen in de regio, zoals Angola, Botswana, Zimbabwe, Tanzania, Malawi en Mozambique.
De grootste problemen doen zich echter voor in Zambia, waar zich twee derde van het stroomgebied van de Zambezi bevindt. De VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) waarschuwt dat miljoenen Zambianen in de Zambezi-riviervallei het risico op voedselgebrek lopen. Vis is niet alleen de belangrijkste bron van inkomsten voor deze mensen, maar ook een goedkope bron van proteïnen.
De kans dat de problemen op korte termijn opgelost kunnen worden, is klein. Ten eerste gaat er, ondanks herhaalde verzoeken vanuit het visserijdepartement, nog steeds weinig geld naar de sector. Het budget werd gereduceerd van 1,3 miljoen euro in 2008 tot 566,000 euro in 2009.
“Hoewel de visindustrie de potentie heeft om armoede en honger effectief te bestrijden, wordt ze genegeerd. Er is niet voldoende geld om een beleid te voeren dat vis beschermt en er is geen geld om de effecten van de klimaatverandering te bestrijden”, zegt Peter Mhango, gepensioneerd ambtenaar van het ministerie van Landbouw.
Volgens Isaac Phiri, permanent secretaris op het ministerie van Visserij, is het bijna onmogelijk om EUS te bestrijden in rivieren. “Dat hebben we geprobeerd, maar hoe kun je zo’n groot wateroppervlak behandelen?
EUS is een seizoensgebonden ziekte, zegt hij. Normaal gesproken concentreren de problemen zich in het regenseizoen. Wetenschappers hebben nog niet ontdekt waardoor de schimmel in het water precies veroorzaakt wordt. “In eerste instantie werd gedacht dat EUS ontstond bij koud weer, wanneer de vis dieper in het water zat en minder zuurstof kreeg. Maar dat is speculatie”, zegt Phiri. “We denken nu dat het komt door de klimaatverandering, maar ook dat is nog niet zeker. En hoe kun je de ziekte uitroeien, als de oorzaak nog niet bekend is?”