Zimbabwaans onderwijs terug bij af

In 1980 werd Zimbabwe (voorheen Rhodesië) onafhankelijk van Groot-Brittannië. Ex-vrijheidsstrijder Robert Mugabe was de verpersoonlijking van de nieuwe hoop in een ‘nieuw’ Zimbabwe. Onderwijs voor iedereen, was het devies van zijn nieuwe regering. Er werden scholen gebouwd en duizenden leraren werden opgeleid. Het analfabetisme werd met succes bestreden. Maar aan het einde van de jaren tachtig groeide het wanbeleid van Mugabe. De oppositie werd de mond gesnoerd en in 2000 begon Mugabe met een omstreden landhervormingsplan. Grond van duizenden blanke boeren werd door oorlogsveteranen onteigend, waardoor in vier jaar tijd de landbouwproductie halveerde. Mugabe bracht zijn land daarmee economisch aan de rand van de afgrond.

Op een willekeurige basisschool in de stad Bulawayo kunnen ouders van meer dan de helft van de duizend leerlingen het schoolgeld niet meer betalen. De allerarmsten, inclusief aidswezen, kunnen overheidssteun krijgen. Maar die hulp is altijd te weinig of komt te laat. Het gevolg is dat de school continu in geldnood zit. Vier klassen moeten gebruik maken van twintig tekstboeken. De werkboeken (ter waarde van 85 euro), werden vorige week gestolen. Er is geen geld om nieuwe kopen. Door de economische crisis zijn veel ouders werkloos geraakt, waardoor ook zij niet meer financieel bij kunnen springen. Uit frustratie over het gebrek aan middelen - de waterrekening van de school kan zelfs niet betaald worden - heeft de directrice ontslag genomen.

De meeste scholen in de stad zitten in soortgelijke omstandigheden. Op het platteland is de situatie vaak nog erger. Daar zijn de ouders niet alleen te arm om het schoolgeld te betalen, de leraren zijn ook nog eens doelwit van Mugabes oorlogsveteranen. Witness Ncube, leraar op de Matshetsheni-basisschool in Nkayi, zegt te zijn gevlucht voor de oorlogsveteranen. Ze beschuldigden hem ervan op school ideeën van de oppositie te propageren. Het geval van Ncube staat niet op zichzelf. Leraren worden op het platteland gezien als belangrijke opinieleiders en ze worden dan ook geregeld lastiggevallen.

Om de economische ramp te boven te komen en zijn geloofwaardigheid terug te winnen, ondermijnt Mugabe wat hij zelf heeft opgebouwd, zegt professor Brian Raftopolous van het Zimbabwaans Instituut voor Ontwikkelingsstudies. De reden dat het ooit zo bejubelde onderwijssysteem van Mugabe nu bijna volledig in puin ligt. Om bij de verontruste bevolking de gemoederen tot bedaren te brengen, heeft de regering beloofd dat het schoolgeld niet verder zal stijgen, ondanks de inflatie van 600 procent. De afgelopen twee weken heeft het ministerie van Onderwijs, Sport en Cultuur vijftig schoolhoofden geschorst omdat ze het schoolgeld toch verhoogd hadden.

De crisis raakt ook het hoger onderwijs in Zimbabwe. Op één onafhankelijke universiteit heeft Zimbabwe nu zes staatsuniversiteiten, terwijl er nog een zevende zit aan te komen. De kwantiteit neemt toe, maar dat kan van de kwaliteit niet gezegd worden. Er zou gerommeld worden met diploma’s en examencommissies zouden corrupt zijn. Hoewel nog maar twaalf jaar jong, stond de Nationale Universiteit voor Wetenschap en Techniek (NUST) hoog aangeschreven. De universiteit heeft een uittocht van ervaren docenten naar buitenlandse, beter betalende universiteiten echter niet kunnen voorkomen. President Mugabe kreeg in november een eredoctoraat van de drie jaar geleden opgerichte staatsuniversiteit in Gweru. Een universiteit zonder eigen gebouwen, waar drie jaar nadat de eerste steen werd gelegd, bijna niets is veranderd. Er is gewoon geen geld.

Volgens Raftopoulos kan de groei van het aantal scholen en universiteiten niet verbloemen dat de toekomst van het onderwijssysteem in Zimbabwe onder zware druk staat. Het ontbreekt volgens hem aan doordacht beleid en de toegankelijkheid van het onderwijs is verslechterd. Ongeveer vijftien procent van de kinderen gaat niet naar school.

De afgelopen jaren rondden tienduizenden jonge Zimbabwanen een universitaire opleiding af. Velen van hen begonnen aan hun opleiding toen Zimbabwe nog een van de meest stabiele Afrikaanse landen was. Deze academici zoeken nu werk in buurlanden of ze steken de oceaan over.