Zwarte vrouwen achter de lens

Vroeger waren zwarte vrouwen vaak het onderwerp van fotografie, als moeder van de natie, zwart seksobject of arm zwart slachtoffer zonder agentschap, zegt genderactiviste Janine Moolman. Maar intussen stappen ze steeds vaker áchter de camera, en met succes.

Neem bijvoorbeeld Neo Ntsoma. Dit jaar was ze een van de vier fotografen die hun werk mochten tentoonstellen in Los Angeles en Washington D.C. tijdens het ‘All Roads Photography Programme’, van de National Geographic Society. Het initiatief wil een platform geven aan fotografen die gemeenschappen in verandering tonen. En vorig jaar won Ntsoma de Mohamed Aminprijs, een onderscheiding die CCN jaarlijks toekent aan de beste Afrikaanse journalist. Ntsoma beeldenreeks met de titel ‘Their World in Flames’ documenteerde het lot van de gezinnen van een krakergemeenschap in het commerciële centrum van Johannesburg toen de gebouwen waar ze woonden afbrandden.

Ntsoma’s foto’s vallen op door de ongewone hoeken van waaruit ze genomen zijn, en door het spel tussen wat scherp in beeld is, en wat niet. Vroeger fotografeerde ik om mensen in me te doen geloven, zegt ze. Nu fotografeer ik om mensen te doen geloven in het onderwerp van mijn foto’s.

Oorspronkelijk wou deze intussen beroemde fotografe danseres worden, maar de directeur van haar middelbare school praatte dat uit haar hoofd omdat het een beroep voor losers zou zijn. Een televisiecarrière leek de tweedebeste keuze, maar toen bleek dat de opleidingsmogelijkheden beperkt waren, ging Ntsoma fotografie studeren. Het was nog de periode van de apartheid, en ze was de enige zwarte studente in haar klas. Maar de grootste uitdaging was een brief van een van haar docenten, die zei dat ze niet de capaciteiten in huis had voor een fotograaf en suggereerde dat ze van school zou gaan. Dat was de grootste klap van mijn leven en ik zal het nooit vergeten, zegt ze. Maar het leerde me de ware betekenis van doorzettingsvermogen en vastbeslotenheid.

Ze kon die kwaliteiten goed gebruiken na haar bekroning vorig jaar. Mijn CNN-prijs deed wenkbrauwen fronsen, zegt ze. Velen denken nog steeds dat ik hem te danken heb aan het feit dat ik een zwarte vrouw ben.

Ntsoma is een enthousiaste mentor van jonge fotojournalisten. Zelf werkt ze momenteel als krantenjournaliste in Johannesburg, net als Ruth Motau, een van de eerste zwarte vrouwelijke fotografen die in de belangstelling kwam in Zuid-Afrika. Motau schopte het intussen tot hoofd van de fotoafdeling bij haar krant.

Ook in de kunstfotografie laten zwarte vrouwen zich opmerken. Zanele Muholi beschrijft zichzelf als een activistfotografe en raakt thema’s aan die verre van vanzelfsprekend zijn voor de Afrikaanse cultuur. Haar tentoonstelling uit 2004 over lesbische vrouwen toonde vrouwen die elkaar kussen, een vrouw die haar borsten tapete, een andere die een dildo inbracht.

Nontsikelelo Lolo Veleko is gefascineerd door definities van schoonheid. De laatste expositie van Nontsikelelo Lolo Veleko in de prestigieuze Goldman-gallerij in Johannesburg bevatte een portret van een jonge vrouw wiens opvallende Afrikaanse gelaatstrekken werden geaccentueerd met donkere mascara en helderrode lippenstift. Ik stelde ideeën over schoonheid en de functie van make-up in vraag, zegt ze.

Melissa Mboweni, een curator in de Goodman-gallerij, beschouwt Veleko als een vertegenwoordigster van een nieuwe reeks Zuid-Afrikaanse fotografen die de veranderde identiteit van de jeugd portretteren, in plaats van armoede, aids en politieke schandalen. (ADR)