Moederschap voor het vaderland?

Sommige dingen komen altijd terug, schrijft MO*columniste Bieke Purnelle. Zoals het abortusdebat, dat veel meer is dan een ethische visie op het ongeboren leven. ‘Voor de meeste tegenstanders zijn religie en moraal een soort contactlijm die de barsten van een uit elkaar vallende samenleving moet lijmen.’

Niets is voor altijd. Dat is goed én slecht nieuws tegelijk. Maar sommige dingen lijken onverwoestbaar als het taaiste onkruid en komen altijd terug: de lente, een nieuw koersseizoen, boze boeren, belastingaangiftes en het abortusdebat.

Volgens de een is dat laatste een marginaal verschijnsel dat nodeloos veel aandacht opeist in tijden van ernstiger malheuren. Volgens anderen is dat een dwaling. Niet alleen betreft de abortuskwestie de levenskwaliteit en de gezondheid van de helft van de bevolking, ze is ook onlosmakelijk verbonden met andere, schijnbaar losstaande politieke en sociaal-economische thema’s.

Zelfs in Rusland, waar abortus nooit een fel omstreden thema was en abortusrechten tot vandaag relatief liberaal waren. Daar zien conservatieve krachten plots een niet aangeboorde bron van munitie in hun strijd voor traditionele familiewaarden die de natie overeind moeten houden. Zo kent Rusland voor het eerst z’n eigen kruistocht tegen abortus, met religieus-conservatieve organisaties en totalitaire politieke actoren voorop.

Waar het werkelijk om draait is opgelegd patriottisme en vurig nationalisme.

Dat de Russen hun handen vol hebben met oorlog voeren is geen bezwaar, maar een incentive. Een opmerkelijke affiche in het Russische straatbeeld maakt veel duidelijk. De affiche toont een foetus naast een jongen in soldatenuniform met de onomwonden boodschap ‘Bescherm mij vandaag… zodat ik je morgen kan beschermen’. In oorlogstijden heeft een land soldaten nodig.

Dat er geen enkel verband is tussen abortuscijfers en demografische tendenzen is bijzaak voor de kruisvaarders. Waar het werkelijk om draait is opgelegd patriottisme en vurig nationalisme. Russische vrouwen moeten kanonnenvlees baren.

Extreemrechtse radicalisering

Landen waar de nationale identiteit sterk is gevormd door de Kerk en haar strikte religieuze normen en waarden hebben altijd al veel strengere abortuswetgevingen gehad. Het abortusdebat vertaalt dus veel meer dan een ethische visie op het ongeboren leven.

In de VS wordt de strijd tegen abortusrechten aangevuurd door goed georganiseerde extreemrechtse groepen en bewegingen. Actiegroepen met wit nationalisme als pijler zien de strijd tegen abortus als een middel om witte hegemonie te verwezenlijken. En in één vloeiende beweging zetten ze ook vrouwen op hun ondergeschikte plaats.

Onderzoek toont aan dat alt-right voornamelijk bij antifeministische mannen rekruteert. Misogynie lijkt veelal de eerste vorm van zichtbare van extreemrechtse radicalisering.

De link tussen de anti-choicebeweging en witte supremacisten is overigens stokoud. Abortus en anticonceptie werden pas echt een probleem in de VS toen de instroom van migranten uit Latijns-Amerika en Azië in de negentiende eeuw tot paniek leidde over de zuiverheid van de bevolking.

Op zich is het allemaal niet nieuw. De Duitse naziregering prees vruchtbaarheid, promootte grote gezinnen en verwees de Duitse moeders naar de haard. Het gezin werd door Hitler omschreven als ‘het slagveld van de moeder’. De Führer bedacht een onderscheiding voor moeders van Germaans bloed die grote gezinnen baarden: het moederkruis.

Des te opvallender is de afwezigheid in de her en der oplaaiende abortusdebatten over het verband tussen de rol die vrouwen wordt toebedeeld als biologische reproducenten van de natie enerzijds en hun burgerrechten anderzijds. Dat verband was tot voor kort braakliggend onderzoeksterrein.

De afgelopen decennia hebben heel wat academici zich over de kwestie gebogen. Ze toonden daarbij aan hoe het begrip natie, en dus nationalisme, niet los kan worden gezien van bepaalde ideeën en verwachtingen inzake gender en seksualiteit.

De maat van alle dingen

Voor extreemrechts is het traditionele kerngezin de maat van alle dingen. Een geromantiseerd symbool dat veiligheid, orde en bescherming moet vertalen. Nostalgie naar een binair en essentialistisch tijdperk dat nooit heeft bestaan.

Lees ook

Veroordeelde Poolse activiste: ‘Het lichaam van de vrouw is eigendom van de maatschappij’

Moederschap speelt een cruciale sociale rol in die utopie, één die expliciete bescherming vereist. De Poolse PiS-partij voerde bijvoorbeeld een uitgesproken “moederbeleid”, met meer kindergeld vanaf het tweede kind en strengere alimentatieregels.

Sinds 2019 verwelkomen Viktor Orban en de zijnen jaarlijks een uitgelezen kransje conservatieve politici, academici en evangelisten om zich gezamenlijk over de tanende geboortecijfers te buigen tijdens de Budapest Demographic Summit. Op de gastenlijst van de recentste editie stonden onder meer Georgia Meloni en Jordan Peterson.

Vanuit die optiek is een vrijgevochten vrouw een rechtstreekse aanval op de natiestaat.

Kinderen krijgen wordt immers gezien als een noodzakelijke daad van vaderlandsliefde, waarbij het uiteraard gaat om autochtone kinderen. Een standpunt dat perfect past in de aan populariteit winnende theorie die stelt dat de westerse beschaving wordt bedreigd en aangevallen door de verworvenheden van het feminisme, dat vrouwen heeft aangespoord om te gaan werken en minder kinderen te krijgen. Vanuit die optiek is een vrijgevochten vrouw een rechtstreekse aanval op de natiestaat.

Intussen wordt de beschaving volgens extreemrechts gestaag overgenomen door migranten. Het is dus geen toeval dat men zich ter uiterst rechtse zijde luidop zorgen maakt over dalende geboortecijfers. In 2018 voerde Filip De Winter van Vlaams Belang nog campagne met de slogan ‘Nieuwkomers? Die maken we zelf!’.

Tijdens de gewelddadige protesten van 2017 in Charlotteville in de VS werd ‘You will not replace us!’ gescandeerd. Het manifest The Great Replacement van de dader van een extreemrechtse terreuraanslag op een moskee in Nieuw-Zeeland begon met ‘It’s the birthrates. It’s the birth rates’.

Tegenstanders van abortus beroepen zich gretig op religieuze en ethische argumenten. Maar religie en moraal zijn voor de meesten onder hen weinig meer dan een middel, een soort contactlijm die de barsten van een uit elkaar vallende samenleving moet lijmen, bij gebrek aan gedeelde moraal. In die strijd spelen vrouwen, hun lichamen en hun rechten slechts de rol van werktuig.