De vrouw die haar land omarmt

Ze is nu echt weg, ex-bondskanselier Angela Merkel. Tot de laatste snik bleef ze haar superieure kwaliteiten als wijze almoeder van heel Duitsland tentoonspreiden. MO*columnist Geert Van Istendael blikt terug op haar bewogen leven en carrière.

Ze is nu echt weg. Ex-bondskanselier dr. sc. Angela Merkel, geboren Kasner.

Als ultiem eerbewijs kreeg ze een taptoe van de Duitse legerfanfares te verwerken. Dat is vaste gewoonte. De geüniformeerde koperblazers moesten drie door haar opgelegde stukken spelen. Ook dat is vaste gewoonte.

Tot de laatste snik bleef Merkel haar superieure kwaliteiten als wijze almoeder van heel Duitsland tentoon spreiden. Kijk maar eens.

De drie liederen die zij wilde horen verbinden de Duitsers van Oder tot Aken, van Beierse Alpen tot noordelijke laagvlakte. De drie liederen waren echt wel haar lievelingen. Waaruit we kunnen afleiden dat Merkel zowat samenvalt met de Duitse natie.

Niets is zoals het lijkt

Nummer één. Großer Gott, wir loben dich, overbekend bij kerkgangers. Niet zo verbazend, zou je zeggen, mevrouw Merkel is een belijdend protestant, haar vader was Luthers predikant. Als er iets voorspelbaar was, dan wel dit.

Velen weten dat Merkel graag uit volle borst meezingt in de kerk. Ook kent ze tientallen strofen uit het blote hoofd. Ik heb dat al vaker kunnen waarnemen bij protestanten. Katholieke steken daar bleekjes bij af.

En toch, niets is zoals het lijkt.

Want waarom heeft zij dan niet het Lutherse gezang bij uitstek gekozen, het eveneens overbekende Ein feste Burg ist unser Gott? De tekst werd geschreven door de grote reformator in hoogsteigen persoon. Ik twijfel er niet aan dat ze dat prachtige gezang met ogen dicht kan uitgalmen, van begin tot eind, tot en met Das Reich muß uns doch bleiben.

Op haar oude dag weigert Merkel haar Oost-Duitse verleden te verloochenen. Wentelt ze zich in ostalgie? Daar is ze te nuchter voor.

Maar het kerklied dat Merkel koos, heeft een onvermengd katholieke oorsprong. Het werd geschreven door een pastoor, genaamd Ignaz Franz, in de achttiende eeuw. Het leunt nauw aan bij de veel oudere katholieke hymne Te Deum laudamus.

Op het eerste woord na is de Duitse aanhef een letterlijke vertaling. Vandaag zingen katholieken én protestanten het, zij het zelden samen. In een republiek die traditioneel een lappendeken is van protestantse en roomse landstreken, dorpen en steden, klinkt dit lied als een duidelijk signaal van verbinding, om te beginnen tussen christenen, maar ook, waarom niet, tussen andere confessies.

Nog een keer, niets is zoals het lijkt.

Merkel beseft terdege dat 40 procent van de Duitsers onkerkelijk zijn. Via het systeem van kerkbelasting kun je dat vrij nauwkeurig berekenen.

Op haar allerlaatste bewindsdag en in dat ene lied geeft ze een tweede signaal. Geachte medeburgers, ik, bondskanselier, sta en heb altijd gestaan voor christelijke waarden, prent het goed in je hoofd. Wie de straat op gaat om in woelige betogingen de waarden van het avondland te verdedigen, hoort te weten dat ik, zowel prominent als nederig, die waarden belichaam.

MEEST GELEZEN

• 1
  Deze Palestijnse burgerjournalisten brengen de dagelijkse realiteit in Gaza in beeld
• 2
  Win een duoticket voor “Emperors of Nothing”, de nieuwe documentaire van Cédric Gerbehaye
• 3
  Europa keurt baanbrekende zorgplichtwet voor bedrijven goed

Ostalgie?

Over Merkels tweede keuze zijn al halve kranten vol gefilosofeerd. Du hast den Farbfilm vergessen, je hebt de kleurenfilm vergeten. Een echtentechtige DDR-schlager!

Op haar oude dag weigert Merkel haar Oost-Duitse verleden te verloochenen. Wentelt ze zich in ostalgie? Daar is ze te nuchter voor. Du hast den Farbfilm vergessen is gewoon steengoed. Maar ook hier zit meer achter.

De tekst is een nauwelijks versluierde kritiek op de dagelijkse ergernissen in de eerste socialistische staat op Duitse bodem.

Zoek op het internet de oorspronkelijke versie uit 1974. Het is een tv-optreden, in … zwart-wit. Net daarover gaat het.

Voor Oost-Duitsers waren hun kleurenkiekjes een soort ontsnapping uit de kooi van IJzeren Gordijn en muur, maar dan zonder dat grenswachters je in de rug schoten. Tevens mogen wij, verwende kapitalisten, niet vergeten dat kleurenfilms in de DDR duur en zeldzaam waren. De tekst is een nauwelijks versluierde kritiek op de dagelijkse ergernissen in de eerste socialistische staat op Duitse bodem.

Maar niemand deed moeilijk over de dubbele bodems. Het ding werd een reuzensucces. Een tijdlang gold de hit zelfs als een soort onofficiële nationale hymne van de DDR. Het hele regime was, net zoals dat stomme lief van het meisje op tv, de kleurenfilm vergeten.

Bewonder de schitterend beteuterde toet van zangeres Nina Hagen en haar lichtjes ruige stem. Ze was toen een jaar of 20 en een door de staat geëxamineerde schlagerzangeres (ja, zo heette dat echt).

Haar stiefvader was niemand minder dan Wolf Biermann, een weliswaar communistische, edoch uiterst kritische liedjeszanger, gehaat door Honecker en zijn kameraden, dag in dag uit beloerd door de Stasi.

In 1976 werd hij ausgebürgert. Na een tournee in West-Duitsland mocht hij de DDR niet meer binnen. Kort daarna ging ook Nina Hagen naar het Westen.

In de oostelijke deelstaten zijn heel veel mensen, ook jongeren die de oude tijden niet aan den lijve hebben ondervonden, de kleurenfilm niet vergeten. Angela Merkel weet dat. Deze keuze mag je echt een beleidsdaad noemen, een beleidsdaad tegen polarisering in haar vervaarlijk verscheurde land.

Het is een keuze voor kwaliteit. Het is een keuze voor iets grappigs, iets lichts, iets intelligents. Het is een keuze voor muziek en tekst die in het collectieve geheugen van de Oost-Duitsers een prominente plaats innemen, een geliefde plaats, een trotse plaats. Dat laatste hebben de Oost-Duitsers af en toe nodig.

Ook West-Duitsers kunnen hier niet tegen zijn. Zie de levensloop van Nina Hagen.

Knef

En dan keuze nummer drie: Hildegard Knef. De mooiste doorrookte vrouwenstem van het Duitse repertoire, na die van Marlene Dietrich dan.

In een Duitse film na de Tweede Wereldoorlog trad Knef naakt op. Schandaal. Toen dat nog zeer ongebruikelijk was, sprak en schreef Knef al openlijk over haar gevecht tegen kanker.

Daar komt bij, Knef is heerlijk, maar ze hoort niet bij wat men ten onrechte noemt hoge cultuur. Duitsland heeft die uit voorraad leverbaar, zeker in muziek. Maar deze keer geen Bach of Beethoven. Hildegard Knef. Geen Duitser die haar stem niet herkent.

Zou Dietrich niet de betere keuze zijn geweest? Merkel beseft terdege, Hildegard Knef, dat kan nog, hoewel zij vrijgevochten was toen dat nog niet hoorde en zij dus vele taboes heeft doorbroken. Maar Dietrich? Dan grieft ze zowat heel conservatief Duitsland.

Dus Knef.

Duitsland staat strak van de spanning, zeker na twee jaar Corona.

Een fakkeloptocht naar het huis van de Saksische minister van Volksgezondheid. Dergelijke marsen waren een specialiteit van de nazi’s. Uitbarstingen van volkswoede tegen de anti-coronamaatregelen – veel groter, talrijker en agressiever dan bij ons.

En nog eer Corona toesloeg.

Haar partijgenoot Martin Lübcke vermoord. Brandstichtingen in asielcentra. Dodelijke aanslagen door neo-nazi’s. Een jihadi zaait dood en vernieling op de Berlijnse kerstmarkt.

Op haar laatste politieke optreden weigert Merkel te polariseren. Integendeel. Haar afscheid was een even indrukwekkend als onnadrukkelijk ritueel van verzoening tussen levensopvattingen, tussen oost en west, tussen hoog en laag.

Wir schaffen das

Merkel weet verdomd goed hoe ver ze te ver kan gaan zonder echt te ver te gaan. Bij mijn weten heeft in haar politieke leven ze drie, misschien vier keer, alle conventies aan haar laars gelapt.

Eén, toen ze de oppermachtige Helmut Kohl van zijn hoge troon stootte met een kort kritisch stukje in de Frankfurter Allgemeine.

Merkel weet verdomd goed hoe ver ze te ver kan gaan zonder echt te ver te gaan.

Twee. Als bondskanselier, toen ze de kernuitstap verordonneerde, ik vermoed op wetenschappelijke gronden.

Drie. In 2015, toen ze zei, Duitsland is sterk genoeg, we kunnen honderdduizenden vluchtelingen opvangen. Aan drie woorden had ze genoeg, het zijn haar beroemdste woorden, ze mogen voor mijn part op haar grafsteen staan.

Wir schaffen das.

Wat een samengebald optimisme! Wat een brede generositeit! Wat een rotsvast vertrouwen! Zo en niet anders moeten we de klimaatzaak aanpakken. De instorting van de biodiversiteit stoppen. De kwadratuur van de ongelijkheid oplossen.

Wir schaffen das.

Einde van een tijdvak

Einde van een tijdvak. Een nieuwe regering treedt aan, echt nieuw, nog nooit vertoond: rood, groen, liberaal. Zal zij echt vernieuwing brengen, behalve dan het legaliseren van hennep? Twijfel besluipt me bij het lezen van het regeerakkoord.

Gunstig belastingtarief voor dieselmotoren blijft op 8 miljard. Privégebruik van bedrijfswagens: 3 miljard steun blijft. Fonds voor investeringen gunstig voor het klimaat: 45 miljard, maar ze zullen heel wat goocheltrucjes met de begroting moeten uithalen om die bij elkaar te schrapen.

Trouwens, de fameuze schuldenrem blijft stevig overeind. Hoe kan het anders, minister van Financiën is de liberaal Christian Lindner en die heeft daar een erezaak van gemaakt. Vanuit zijn standpunt kan ik hem nog goed begrijpen ook.

En dan, het laatste wat ik wil vermelden, bijna tragikomisch en o zo Duits: de groenen zijn er niet in geslaagd een snelheidsbeperking van 130 kilometer per uur af te dwingen.

***

Ik verlaat nu even het land waar ze de kerstmarkt en de gloeiwijn hebben uitgevonden. Mag ik u dezer dagen warm aanbevelen een boek te kopen voor uw geliefden?

Aangezien de onverbiddelijke keizerin Corona ons het reizen, zo niet verboden, dan toch welhaast onmogelijk heeft gemaakt, kunt u misschien een wandelgids overwegen voor een der mooiste en, mocht u het daar niet mee eens zijn, alleszins een der weemoedigste steden op ons oude continent: Licht op Lissabon. Stadsverhalen, Amsterdam, De Arbeiderspers, geschreven door Harrie Lemmens, in ons taalgebied de beste vertaler uit het Portugees.

Over gevangenissen, pleinen en het kerkhof van vreugde (het heet werkelijk zo, Cemitério dos Prazeres), over Saramago, Pessoa en Salazar, over jezuïeten en pauwen en voetbal. U kunt misschien, als u met een zucht van verlangen het boek dichtslaat, de nachttrein nemen naar Lissabon, dat is ten eerste ecologisch verantwoord en ten tweede een kleine literaire verwijzing, zoek maar op.

Vooruit, nog een, met dezelfde voortreffelijke vertaler, omdat poëzie mijn levenslot is. Ik heb de tijd op je naam laten vallen. Poëzie uit Portugal. Vrouwenstemmen uit vijf eeuwen, Amsterdam, Koppernik. Tweetalige uitgave. U zult er geen spijt van hebben.

Zalig Kerstfeest. Gelukkig Nieuwjaar.