Vijf redenen waarom ik van de VS hou (en dus huiver bij de komst van Trump)

De presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten zijn wereldwijd wellicht het meest gecoverde en besproken politieke onderwerp. Iemand zou de woorden eens moeten optellen die er sinds 2015 besteed zijn aan de verkiezingen die straks –eindelijk- tot de eedaflegging door Donald Trump leiden. In alle talen, in alle media, in alle landen: voor een beetje Big Data expert moet dat toch te doen zijn? Het resultaat zal intergalactische afmetingen hebben, dat staat vast.

Uit al die voorbeschouwingen, commentaren, verslagen, analyses, onderzoeken en valse nieuwsberichten komen de Verenigde Staten van Amerika naar voor als een disfunctionele staat. De knusse tweepartijenstaat van weleer is gesplitst in een dubbel land waar niemand nog over de kloof kan of durft of wil springen. De welvarende motor van de wereldeconomie is in feite een economisch maanlandschap met enkel een kleine maar steenrijke financiële elite die voor zichzelf een ruimtecapsule bouwt om te ontsnappen. De melting pot, die bij nader inzien een salad bowl bleek, is in feite diepvriesvak waarin alle ingrediënten van elkaar gescheiden blijven en waar de witte meerderheid bang en vol ressentiment een vuilbekkende opvolger kiest voor de president die Hope en Change en zelfs Dreams We Can Believe In beloofde.

Uit  voorbeschouwingen, commentaren, verslagen, analyses, onderzoeken en valse nieuwsberichten komen de Verenigde Staten van Amerika naar voor als een disfunctionele staat

Dat dystopische beeld van de VS bestaat al langer en het is altijd al angstaanjagend geweest, maar op een comfortabele manier. Zoals de verdrukte arbeidersklasse of de verknechte boerenkaste vroeger met een mengeling van afgunst en morele superioriteit naar rijken keken. Zij zijn rijk maar ongelukkig, wij arm maar proper. Zo zag Europa dat de VS als rijk en machtig, en zichzelf als verdeeld maar beschaafd. Dat comfort is weg. Iedereen weet dat de kans op Europese Trumptoestanden zeer reëel en nabij zijn, maar door de schok van de machtswissel in Washington beseffen we plots dat we met Berlusconi en Orban de trend gezet hebben, en dat de kanteling van de macht in de VS de kans op vervolgvoorbeelden in Europa nog vergroot.

Het beeld van de VS als een quasi failing state leidt tot politieke paniek, al blijken er ook wel rechtse kringen te zijn waar dat eerder politieke euforie is, vanuit het geloof dat de diepe ellende voor tonnen olie op het al woekerende vuur van het huidige insurrectionisme zorgt. De opstand van de vergeten burgers tegen het establishment is de luchtspiegeling die dit decennium lijkt te beheersen, ongeacht het feit dat de vertegenwoordigers van die opstand vooral uit miljardairs, financiële wonderboys, hoge militairen en andere vertegenwoordigers uit de 1 procent blijken te bestaan –zie de regering Trump.

Wie echter goed kijkt, ziet in de Verenigde Staten een land met heel veel verscheidenheid en veerkracht, een land met inderdaad enorme problemen maar even goed met enorme mogelijkheden. Het lijkt me goed om op de dag van het aantreden van Donald Trump te focussen op de kracht van de VS. De wereld zal die de komende vier jaar hard nodig hebben.

Kritische pers

Een van de meest verbreide Europese vooroordelen tegenover de VS is dat wij kwaliteitspers hebben, terwijl zij overgeleverd zijn aan stompzinnige televisie of erger. Is Trump tenslotte zelf niet de incarnatie de giftige combinatie van reality tv en fake news? Het antwoord op die retorische vraag is: ja, natuurlijk. Maar het medialandschap in de VS is zo rijk en geschakeerd, en er verschijnen zo veel fantastische publicaties dat het op heel wat vlakken als voorbeeld geldt.

Ik ken geen enkele –géén énkele- Europese publicatie die zo lang, zo goed en zo volgehouden bericht heeft over Afghanistan dan de NYT

The New Yorker, The New York Times en The New York Review of Books: alleen al die triniteit maakt duidelijk dat kwaliteitsjournalistiek geen Europees monopolie is. Ik ken geen enkele –géén énkele- Europese publicatie die zo lang, zo goed en zo volgehouden bericht heeft (en nog doet) over Afghanistan dan de NYT. En ja, het is natuurlijk sinds 2001 vooral een Amerikaanse oorlog die daar uitgevochten wordt, maar de Europese belastingbetalers hebben via hun NAVO-troepen ook miljarden in dat conflict geïnvesteerd.

The Nation, The Progressive en Mother Jones vormen dan weer een heel boeiende drievuldigheid van progressieve magazines die tegen de mainstream in journalistiek bedrijven die uitgaat van alle noodzakelijke wantrouwen tegenover economische, politieke en culturele macht –en dat doen ze al decennia voordat de conservatieve rechterzijde diezelfde machten begon te wantrouwen. In het centrum blijven Newsweek, The Atlantic en The New Republic de moeite om te lezen.

En dat online media zoals Salon.com, Politico.com en Truthout trendsetters zijn op het vlak van online journalistiek –inclusief baanbrekende onderzoeksjournalistiek- weet intussen toch ook iedereen.

De lijst met boeiende, kritische media is uiteraard nog veel langer. De VS zijn immers een groot land met een groot, Engelssprekend publiek en met de mogelijkheid om ook de enorme internationale, Engelssprekende markt aan te boren. Tegelijk worden al die kwaliteitsmedia geconfronteerd met hetzelfde probleem als hun Europese, Chinese of Afrikaanse collega’s: ze bereiken de grote massa niet. Dat is zorgwekkend, maar het doet op zich niets af van hun bestaan, hun diepgang, hun innovatieve kracht.

Actief middenveld

Er was een tijd dat overal waar twee of drie Vlamingen samen waren, er zeker vier organisaties ontstonden. Dat dicht bebouwde middenveld kampt met dalende participatie en sinds kort ook met actieve tegenwerking vanuit politieke hoek, maar nog steeds behoort de Vlaming tot de meest georganiseerde burgers ter wereld. We denken dat de Amerikaanse burger daar niet aan doet. Hij of zij is de individualist die de eigen boontjes dopt. Ook dat klopt niet.

Christelijke gemeenten, parochies, tempels, synagogen, moskeeën, zweethutten: elke cultusplek vertakt zich in sociale en culturele initiatieven 

Een van de redenen waarom we het Amerikaanse middenveld niet zien of herkennen, is omdat het veel vaker dan in Europa op religieuze basis georganiseerd wordt. Christelijke gemeenschappen, parochies, tempels, synagogen, moskeeën, zweethutten, you name it: elke cultusplek vertakt zich in sociale en culturele initiatieven waarin mensen samen komen om eigen, gezamenlijke doelstellingen na te streven. Maar ook het sterk gepolitiseerde middenveld is aanwezig. Het is tenslotte geen toeval dat de eerste grote en succesvolle protestactie tegen de neoliberale mondialisering plaatsvond in de Verenigde Staten.

The Battle of Seattle in 1999 was het resultaat van jarenlang basiswerk, van moeizaam opgebouwde coalities tussen vakbonden, natuurverenigingen, solidariteitsorganisaties en andere en had zo veel impact omdat er ook honderden mensen zich geschoold hadden in geweldloze, maar radicale actievormen en die dus konden toepassen zonder meteen in chaos te verzeilen.

Zowel de Occupy beweging(en) als Black Lives Matter, en in het verleden de Farm Workers van César Chavez, tonen de creativiteit en daadkracht van een Amerikaans middenveld, waar we in Europa heel wat lessen uit geleerd en inspiratie bij gehaald hebben.

Menselijke solidariteit

Het individualisme dat de Amerikanen graag als een ereteken op hun zelfbeeld spelden, wordt in onze verbeelding uitvergroot tot het perverteert in onverkort egoïsme. Iedereen is de Wolf of Wall Street, in de feiten of in gedachten, zo lijkt het.  Dat klopt niet met de –toegegeven, beperkte- ervaringen die ik in Los Angeles, San Francisco, New York, Chicago en Washington had. En dat zijn dan nog de uitwassen van grootstedelijk Amerika, waar medemenselijkheid en wederzijdse betrokkenheid veel minder evident zijn dan in kleinere buurten of stadjes.

De hartelijkheid en de gulheid waarmee Amerikanen de portemonnee of de creditkaart bovenhalen zijn echt en inspirerend

Een deel van de redenen waarom Amerikanen opvallend bereid zijn om elkaar, of ten minste om minder fortuinlijke medeburgers te helpen, is natuurlijk omdat de staat het laat afweten. Die staat is de voorbije decennia namelijk wél georganiseerd op basis van “iedereen dopt de eigen boontjes, en wie daar niet in slaagt heeft pech”.

En zoals altijd en overal waar caritas het overneemt van georganiseerde, structurele solidariteit is er een grote neiging tot sociale controle en correctie ten opzichte van wie behoefte heeft aan steun. Wie arm is, maar niet proper, die hoeft niet al te veel sympathie of steun te rekenen.

Maar toch: de hartelijkheid en de gulheid waarmee Amerikanen de portemonnee of de creditkaart bovenhalen zijn echt, en inspirerend.

Rebelse geest

Er is bij het Amerikaanse publiek ruime steun voor de agenda van de 1 procent om politieke regulering en collectieve solidariteit zo klein mogelijk te houden. Dat is dus niet omdat we te maken hebben met een kil en egoïstisch volk, het heeft veel meer te maken met een gecultiveerde mentaliteit van persoonlijke autonomie en achterdocht tegen de macht.

Er heerst een gecultiveerde mentaliteit van persoonlijke autonomie en achterdocht tegen de macht

Die mentaliteit wortelt in de koloniale geschiedenis van het land, in het revolutionaire denken dat zich onafhankelijk wou maken van het Europese despotisme én in de individuele ervaringen van de voortdurende stroom migranten. Die ervaringen zijn getransformeerd tot een nationale mythe en die mythe wordt met inzet van veel middelen en media gekaapt door de 1 procent, die er zo in slaagt om de bevolking vaak tegen haar eigen belang in afkerig te maken van de overheid. Amerikanen lijken daardoor vaak rebels without a cause.

Maar dat rebelse, dat is wel een mooie trek. De weigering om zich neer te leggen bij autoriteit. En de bereidheid om daarvan de consequenties op te nemen. Mijn aanvoelen is dat een woord in de VS nog meer een woord is, terwijl er in Europa zo veel mitsen en maren gebruikt worden, dat we met elk compromis toch nog denken overeind te blijven. Quod non.

Stimulerend intellectueel klimaat

Wij zien oversized hamburgers en spuuglelijke shopping centra, maar de Verenigde Staten zijn natuurlijk ook het land met de beste universiteiten, het meeste Nobelprijswinnaars, het hoogste aantal patenten… Ik zeg dat niet vanuit een behoefte om de VS nog eens tot the biggest and the greatest uit te roepen –ik ben niet geïnteresseerd in dat soort competitief denken. Ik noteer het omdat het iets zegt over het intellectuele klimaat, en niet enkele –zoals vaak gesteld- over economische stimuli die aan gene kant van de Atlantische Oceaan vrijer zijn en dus beter zouden werken.

De VS zijn geen intellectuele woestenij, zelfs niet in de Bible of de Corn Belt, niet in de Deep South of de Inner Cities

Joseph Stiglitz, Paul Krugman, Saskia Sassen, Toni Morrison, Ta Nehisi-Coates, Amy Goodman, Seymour Hersch: dat de VS denkers van formaat produceren, staat buiten kijf. Silicon Valley is een vat van creatieve breinen en het feit dat de hele online economie met Google, Facebook, Amazon, Macrosoft en Apple verwordt tot een cluster van megamonopolies doet niets af aan de intellectuele prestaties van de bedenkers, ingenieurs, vormgevers en antropologen die daaraan ten grondslag liggen.

De VS zijn geen intellectuele woestenij, zelfs niet in de Bible of de Corn Belt, niet in de Deep South of de Inner Cities. De culturele aantrekkingskracht van de States is niet zomaar een lege doos die ons door een enorme marketingmachine opgedrongen wordt –dat ook, natuurlijk. Kijk maar eens naar de meestal erg anti-Amerikaanse linkerzijde en haar bijna mimetische bewondering voor Malcolm X en Angela Davis. Het zijn ook de scherpe analyses, de verrassende inzichten en creatieve ideeën en vormen die ons aantrekken. En het feit dat ze in het Engels verwoord worden, maakt ze natuurlijk een stuk toegankelijker dan de even briljante en creatieve ideeën die in Seoel of Tokio uitgebroed worden. 

Ik heb niet de bedoeling een exhaustieve lijst met mooie kanten van de VS aan te leggen, en heb zelfs niet geprobeerd de belangrijkste mooie kanten eruit te kiezen. Het is gewoonlijk belangrijk om onszelf er aan te herinneren dat de Verenigde Staten een weliswaar machtig, maar toch ook gewoon land zijn. Waar gewone mensen wonen met gewone mensenwensen en gewone mensenstreken. Dat betekent dus dat er heel veel moois en belangrijks bestaat, leeft en groeit in de VS. We moeten de mensen die daarmee bezig zijn zien, erkennen en tot bondgenoten maken.

 ‘We may have all come on different ships, but we’re in the same boat now’ -MLK

De dreiging van Trumpiaanse politiek is mondiaal. Als we het verzet daartegen even wereldwijd willen maken, hebben we iedereen nodig.  ‘We may have all come on different ships, but we’re in the same boat now’, zei Martin Luther King. Dat geldt vandaag op mondiale schaal.