El Abrazo De La Serpiente: Het temmen van de slang

In de Colombiaanse film El abrazo de La serpiente van Ciro Guerra lopen twee verhaallijnen door elkaar. Met een paar decennia verschil gaan twee westerse wetenschappers in het Amazonegebied op zoek naar het geheime Yakruna-kruid, waarbij ze telkens worden vergezeld door een sjamaan. 

Elk op zijn manier verwacht alle heil van de hallucinogene plant tijdens een persoonlijke vision quest. Een en ander is gebaseerd op de reisdagboeken van de Duitse etnoloog Theodor Koch-Grünberg en de Amerikaanse etnobotanist Richard Evans Schultes. 

Veeleer dan een klassieke verfilming betreft het een fictieve invulling van hoe hun respectieve reizen hadden kunnen verlopen. De film is een lofzang op de verdwenen cultuur van de indianenstammen in het Amazonebekken op de grens tussen Colombia, Peru en Brazilië. 

In hun mythologische wereldbeschouwing spelen de slang en de jaguar een hoofdrol, wat meteen de titel verklaart (de Spaanse titel ‘El abrazo de la serpiente’ betekent letterlijk ‘de omhelzing van de slang’). 

De film is een lofzang op de verdwenen cultuur van de indianenstammen in het Amazonebekken.

Je raakt helemaal in de ban van de bevreemdende, bezwerende schoonheid van deze onaards mooie film. Hij is als een visioen van een andere wereld, een historisch-psychedelische trip naar onbekende fysieke en mentale oorden waar we misschien wel van dromen, maar die we in onze rationalistische, wetenschappelijke wereldbeschouwing naar fabeltjesland hebben verwezen. 

De zoektocht naar het kruid dat dromen veroorzaakt laat zich lezen als een metafoor voor wat de westerse mens in de loop van zijn geschiedenis is kwijtgeraakt, namelijk de betovering van zijn leefwereld. Tegelijk is het een impliciete aanklacht tegen het kolonialisme van de blanke man, want diens beschavingsdrang in naam van ‘vrijheid en vooruitgang’ bleek feitelijk een strooptocht. 

El abrazo de la serpiente neemt binnen de filmgeschiedenis een hoogst aparte plaats in. Enigszins in de buurt komen Rolf de Heers Ten Canoes, vanwege de reconstructie in zwart-wit van een verloren gegane cultuur, en de Zuid-Amerikaanse films van Werner Herzog (Fitzcarraldo en Aguirre, der Zorn Gottes), vanwege het jungledecor en de thematiek van visioenen en koortsdromen. 

En dan is er nog de geïsoleerde gemeenschap die het slechtste van de christelijke en inheemse tradities vermengt in een kannibalistische doodscultus, een bizarre scène die herinneringen oproept aan de jungle-episode uit de Conrad-verfilming Apocalypse Now van Francis Ford Coppola, met ditmaal een geflipte Braziliaanse messias in de rol van Kurtz/Brando. 

Net zoals in Los viajes del viento (2009) toont de Colombiaanse cineast Guerra zich een meester in het neerzetten van een onwereldse sfeer in overweldigende landschappen. De prachtige zwart-witfotografie bestrijkt een oneindige waaier aan grijstinten, waarbij de lichte partijen een zilverwitte schijn krijgen. 

Alleen in de kosmische droom op het einde krijg je kleuren te zien – een scène die tot stand kwam met digitaal bewerkte beelden van de Hubble-ruimtetelescoop. Op de sporadisch weerklinkende soundtrack speelt Die Schöpfung van Haydn een belangrijke rol, want tijdens zijn tocht sjouwt Schultes een platenspeler en welgeteld één vinylplaat mee; telkens wanneer hij Haydn draait, wordt muziek weer even de stem van de goden. 

Jan Bijvoet (D’Ardennen, Borgman) kwijt zich uitstekend van zijn taak als Koch-Grünberg, een moeilijke rol waarin hij een waslijst van talen spreekt (inclusief indianentalen). Maar hij staat zeker niet centraal, want personages komen en gaan als muzikale motieven in een polyfone compositie. 

De spiegeleffecten en parallellen tussen de diverse verhaallijnen zorgen voor een gelaagde, hypnotische kijkervaring die je op het puntje van je stoel houdt. 

El abrazo de la serpiente heeft al een reeks prijzen gewonnen, onder meer die van de Europse arthousebioscopen in Cannes, en was een van de vijf genomineerden voor de Oscar van beste niet-Engelstalige film.

Gorik de Henau is medewerker van filmtijdschrift Filmmagie. Deze recensie verschijnt ook in het aprilnummer van Filmmagie.

De avant-première van ‘El Abrazo De La Serpiente’, in aanwezigheid van Vlaams acteur Jan Bijvoet, vindt plaats op dinsdag 22 maart om 19u in Galeries Arenberg in de Sint-Hubertusgalerij in hartje Brussel. MO* mag 25 duotickets weggeven. Vul het webformulier in. De winnaars worden via e-mail verwittigd.