Van donor darling naar gasboom, Mozambique naar de stembus

In 2012 werden in de noordelijke provincie Cabo Delgado veelbelovende gasreserves ontdekt. Het zal nog zeker tot 2018 duren vooraleer aan de ontginning kan begonnen. Gasexploitatie is een kapitaal-intensieve bezigheid, die veelal buitenlandse expertise vereist.

Terwijl gaat het die andere Mozambikaanse schat  niet voor de wind. Mijnbedrijven Vale en Rio Tinto maakten eerder bekend dat ze zich terugtrekken uit de steenkoolsector van Mozambique.

Komt daarbij dat Westerse donoren sinds de gasbonanza niet scheutig zijn met overheidssteun en bij overmaat van ramp hebben de oud-rebellen van Renamo (Resistência Nacional Moçambicana) de wapens weer opgenomen. Het is dus niet alleen rozengeur en maneschijn, zo vlak voor de stembusgang.

MO* interviewde de Mozambikaanse ambassadrice in Brussel, H.E. Mevr. Ana Nemba Uaiene, en polste naar haar kijk op de verkiezingen en de toekomst van Mozambique.

Vandaag gaat Mozambique stemmen. Voor het eerst in de geschiedenis heeft de regeringspartij Frelimo (Frente de Libertação de Moçambique) iemand uit het noorden van het land naar voren geschoven als presidentskandidaat: oud-minister van Defensie Filipe Jacinto Nyussi. Wint het noorden aan invloed, nu het bulkt van de gas?

Ana Nemba Uaiene: Je mag Mozambique niet vangen onder termen als Noord, Centrum en Zuid. Dat leidt alleen tot het ondermijnen van onze nationale eenheid. U weet dat Mozambique veel minerale rijkdommen heeft. Die moeten het ganse land ten goede komen. Waarmee ik niet zeg dat de regio waar ze gevonden worden, niet ontwikkeld moet worden. Bovendien wil ik  meegeven dat de huidige president van de Republiek, Armando Guebuza, geboren is in Nampula. Als mensen beweren dat Nuyssi de eerste kandidaat uit het noorden is, klopt dat met andere woorden niet.

Eerder dit jaar hebben de oud-rebellen van Renamo opnieuw naar de wapens gegrepen. Willen zij hun deel van de koek?

Ana Nemba Uaiene: Dat zou je denken, maar het probleem dateert niet van gisteren. Sinds de eerste democratische verkiezingen, heeft Renamo deelgenomen aan de stembusgang en altijd verloren. Ik denk dat de gewapende schermutselingen hun manier zijn om macht te verwerven, niet zozeer om greep te krijgen op de bodemrijkdommen. De bodem heeft trouwens ook niet onze burgeroorlog veroorzaakt.

Wie politiek de macht heeft, heeft wel gelijk toegang tot de bodem en de contracten.

Ana Nemba Uaiene: Natuurlijk, maar ik zou geen verband durven leggen tussen deze gevechten en onze bodemrijkdommen.

Denkt u dat de stembusgang vreedzaam zal verlopen? Is er trouwens een wapenstilstand met Renamo?

Ana Nemba Uaiene: Jazeker, er is een bestand. Vorig jaar heeft de regering een dialoog opgestart en op 4 september werd een wapenstilstand ondertekend. Zowel de president van de republiek als de leider van Renamo hebben elkaar ontmoet, zijn elkaar in de armen gevallen en hebben beloofd dat het gedaan was met vechten.

Wat wilde Renamo vooral?

Ana Nemba Uaiene: Een herziening van de kieswet, die nochtans goedgekeurd was in het parlement.  U weet dat ons parlement mandatarissen telt van drie partijen: Frelimo, Renamo en de MDM (Movimento Democratico de Moçambique). Een meerderheid heeft de kieswet gestemd, maar heel wat Renamo-leden waren tegen. Voor hen kon er geen dialoog gevoerd worden, zonder een herziening van de wet. Onze regering gaat voor de dialoog en in de geest van openheid, heeft die aanvaard om de wet opnieuw te reviseren. Dat is gebeurd en de nieuwe tekst is unaniem aanvaard.

Wilde Renamo meer vertegenwoordigers in de kiescommissie dan?

Ana Nemba Uaiene: Ze wilden de commissie politiseren. Ten gevolge van aanbevelingen, ook die van Europese waarnemers, was de Mozambikaanse kiescommissie eerder gedepolitiseerd. Er was plaats voor meer mensen uit het middenveld. Renamo wilde dat niet. Om de vrede te bewaren, hebben we dit nu teruggeschroefd. Er is een herpolitisering van de commissie doorgevoerd en de drie partijen hebben hun vertegenwoordigers, terwijl het middenveld nog amper aanwezig is.

Dat zullen de Europeanen niet prettig vinden…

Ana Nemba Uaiene: Tja, dat is wat Mozambikanen willen.

Heeft Renamo zijn wapens ingeleverd?

Ana Nemba Uaiene: Dat proces is nu van start gegaan, met samenwerking van internationale waarnemers. Geen enkele oppositiepartij zou over wapens mogen beschikken. Dat is gewoon niet normaal.

Is er al een akkoord over hoeveel Renamo-soldaten in het leger worden opgenomen?

Ana Nemba Uaiene: Het komt Renamo zelf toe om aantallen op te geven. Je moet immers nagaan hoeveel er naar het leger kunnen, hoeveel naar de politie, enzovoort. Ons eerste bestand dateert nog uit de jaren negentig. Hoe oud zijn de rebellen van toen? Als het gaat om diezelfde mensen, mogen zij zelfs niet eens meer onder de wapens. Dus moet men voor hen een plek gezocht in het socio-politieke of economische leven.

Is de MDM een uitdager voor Frelimo? Is het wenselijk om een sterke oppositie te hebben?

Ana Nemba Uaiene: Volgens onze grondwet van 1990 staat de regering, ik bedoel, het land open voor meerpartijendemocratie. Iedereen die politiek actief wil zijn, mag dat. We zijn een vrij land in termen van democratie.

Maar er is nu pas voor het eerst een echte uitdager…

Ana Nemba Uaiene: Bij de laatste verkiezingen strandde MDM op de derde plaats. Ze hadden slechts 8 parlementsleden en dat is in de regel onvoldoende om een fractie te kunnen vormen. Echter, door de openheid van geest en de welwillendheid van andere partijen, hebben ze toch een uitzondering gekregen. Zonder dat, hadden ze niet eens een stem gehad. Onze democratie is meer dan een papiertje. Mozambique geeft echt wel ruimte. We hadden bijvoorbeeld allang Renamo kunnen vernietigen, met het argument dat het een onwettige partij was. Toch is dit niet gebeurd. We zijn broeders en zusters, met één gemeenschappelijke vijand: armoede. Dus vechten we in het parlement, in plaats van elkaar af te maken.

Armoede is vijand nummer één, maar terwijl maakt Mozambique kans om één van Afrika’s rijkste landen te worden. Welke uitdagingen en problemen ziet u?

Ana Nemba Uaiene: Eén van de gevaren is de hooggespannen verwachting die nu leeft. Men denkt dat rijkdom gelijk vertaald zal worden in de eigen portemonnee; dat er morgen veel op ons bord zal liggen. Zo werkt het natuurlijk niet. Iedereen moet aan de slag. En als regering moeten we trachten de rijkdom te verdelen en te transformeren, bijvoorbeeld door in infrastructuur te voorzien: scholen, gezondheidsinstellingen, enzovoort. We moeten ook dringend meer mensen opleiden die in olie- en gassectoren aan de slag kunnen.

Mozambique heeft veel te weinig menselijk kapitaal.

Ana Nemba Uaiene: Dat klopt. Daarom werkt de regering niet enkel wetten uit, maar ook een gas- en oliebeleid. Mozambique beschikt over heel wat beroeps- en technische scholen. In Tete  hebben we bijvoorbeeld mensen opgeleid voor de extractieve sector. Er lopen ook Mozambikanen school in het buitenland en we leiden leerkrachten op die op hun beurt anderen kunnen vormen.

Wat als er een natuurramp gebeurt? Heeft Mozambique de kennis en de macht om bedrijven te laten betalen? Anadarko heeft reeds een eerste lek veroorzaakt, vlakbij een onderwater natuurreservaat.

Ana Nemba Uaiene: Er is een wet, maar we moeten die nog verder ontwikkelen.

Krijgen jullie hulp van andere landen bij de voorbereiding van deze olie- en gasboom?

Ana Nemba Uaiene:  Ergens boffen we dat we die rijkdommen nu pas ontdekken. Dus we kunnen leren uit de fouten en sterktes van anderen. Ik kan niet zo meteen één land eruit pikken, maar er zijn er veel die ons al bijstaan of die willen bijspringen. Nederland is er daar één van.

Heeft de olie- en gasbonanza de houding van die landen veranderd? Mozambique was vroeger een donor darling!

Ana Nemba Uaiene: De relaties met de Europese Unie en zelfs met individuele lidstaten zijn goed. Er zijn enkele landen die zelf met problemen kampen en hun steun hebben teruggeschroefd. Dat is normaal. Europa verkeert in crisis. Maar zelfs al moeten Europese lidstaten knokken om erboven op te komen, ze helpen Mozambique nog altijd op een of andere manier. Tegelijk willen wij ook niet té afhankelijk zijn. Vroeger betaalden buitenlandse donoren liefst 48 pct van ons overheidsbudget. Vandaag is dat nog minder dan 30 pct, ook al omdat we meer belastingen innen.

Zegt u nu dat landen hun overheidssteun opgezegd hebben omdat ze zelf economisch in de knoei zitten? Groot-Brittannië en Duitsland beweerden dat ze in 2014 gestopt zijn met budget support omdat Mozambique teveel uitgaf en leende, met de hoop op gas in 2015.

Ana Nemba Uaiene: Daarvan ben ik niet op de hoogte. Ik weet het niet. Ik kan alleen maar spreken over de landen waar ik op post ben. België en Nederland geven niet langer overheidssteun, maar dan om andere redenen. Ze geven wel nog sectorsteun. Dat is hun keuze. Ook al hebben wij liever budget support, want dat laat ons toe om beter te plannen.

Er zijn spanningen geweest toen gewone Mozambikanen plaats moesten ruimen voor de steenkoolbedrijven. Dat zal niet anders zijn met de gasbedrijven. Hoe pakken jullie de resettlements aan?

Ana Nemba Uaiene: Resettlement is maatwerk. Natuurlijk doet de overheid studies. We gaan niet zomaar mensen hervestigen, als de omstandigheden dit niet toelaten. We proberen mensen een nieuwe plek te geven waar ze hun economische activiteiten kunnen voortzetten, maar ook op plekken waar hun sociale activiteiten niet in het gedrang komen. Er moeten scholen zijn,  hospitalen, enzovoort. Elke mens blijft natuurlijk gehecht aan zijn grond. Soms willen mensen echt niet weg. Het gebeurt ook dat ze hopen een slaatje te kunnen slaan uit de hervestiging.

Een laatste vraag… Hoe ziet u Mozambique binnen vijf jaar?

Ana Nemba Uaiene: Vijf jaar? Dat is snel, ook al is dat weliswaar de looptijd van een plan. Ik denk dat armoedebestrijding en nationale eenheid onze belangrijkste uitdagingen blijven. Zonder vrede, geen ontwikkeling. We hebben nu veel gepraat over olie en gas, maar ik wil toch in herinnering brengen dat het gros van onze bevolking woont en werkt op het platteland. Willen we armoede bestrijden, moeten we dus ook volop investeren in landbouw.