Bossen kunnen klimaatcrisis afremmen, maar alleen als we ze met rust laten

Bossen zijn cruciaal om klimaatverandering af te wenden, is het idee. En zo lang ze met rust worden gelaten, kunnen ze dat inderdaad. Maar we laten ze niet met rust. Zo verliezen bossen hun capaciteit om CO2 op te vangen en kunnen ze zelfs een averechtse werking op klimaatverandering krijgen.

Het afgelopen decennium heeft het Braziliaanse Amazonewoud meer CO2 in de atmosfeer uitgestoten dan het heeft opgenomen, grotendeels dankzij menselijke activiteiten die het bladerdak hebben aangetast. Zo kunnen de  getroffen bossen onmogelijk de klimaatverandering afwenden.

Een onderzoek naar de koelere bossen van Noord-Amerika heeft aangetoond dat ook deze wel eens meer CO2 de lucht in zouden kunnen stoten dan ze eruit opnemen, vooral veroorzaakt door klimaatverandering en het steeds grotere gevaar van bosbranden.

De bossen op aarde zijn een belangrijk element van de grote CO2-puzzel: wat gebeurt er met alle broeikasgassen die worden uitgestoten door elektriciteitscentrales, uitlaatgassen van voertuigen en fabrieksschoorstenen?

Verondersteld wordt dat bijna een derde van alle CO2-emissies geabsorbeerd wordt door bossen, en het behoud van die bossen is dan ook onderdeel geworden van het beoogde arsenaal dat ons moet verdedigen tegen de catastrofale gevolgen van klimaatverandering.

Kostbaar natuurlijk kapitaal

Onderzoekers hebben herhaaldelijk aangetoond dat de grote natuurlijke bossen van deze wereld - mits onaangetast - belangrijke opslagplaatsen zijn van CO2. Ze stellen ook dat, zelfs nog zonder die CO2-opvang mee te nemen, de bossen kostbaar natuurlijk kapitaal vertegenwoordigen: ze zijn ongestoord veel meer waard voor de mensheid dan ze ooit zouden zijn als gezaagd hout of landbouwgrond.

Bossen zijn ongestoord veel meer waard voor de mensheid dan ze ooit zouden zijn als gezaagd hout of landbouwgrond.

Maar de bossen op aarde worden wél verstoord: een studie wees uit dat zelfs veel van de ecosystemen die beschermd zijn door nationale wetgeving worden vernietigd of beschadigd.

Bovendien blijkt een simpele rekensom – zo’n oppervlak aan gebladerte vertegenwoordigt zoveel uit de lucht onttrokken CO2 - niet zo eenvoudig te maken. Een opwarmend klimaat kan de berekeningen namelijk verstoren - en de planeet als geheel is gemiddeld meer dan 1 graden warmer dan een eeuw geleden.

Van opslagvat naar uitstoter

Als de temperatuur stijgt, groeien bomen sneller en gaan ze eerder dood; ze worden ook minder hoog en de extra vruchtbaarheid die wordt veroorzaakt door een koolstofrijkere atmosfeer kan resulteren in een snellere voorjaarsgroei die niet wordt voortgezet gedurende het langere zomerseizoen. Naarmate het warmer wordt, kan het karakter van de bossen veranderen: sommige soorten vinden het op een dag te warm om zich nog voort te planten.

En dan is er nog het directe effect van klimaatverandering veroorzaakt door stijgende temperaturen: met hitte komt droogte en een groter risico op brand. Bossen die ooit CO2-opslagvaten waren, kunnen dan CO2 gaan uitstoten – en de klimaatverandering nog meer versnellen. Het Amazonewoud bijvoorbeeld, zou, zo waarschuwde een onderzoeker, volledig kunnen instorten en in één mensenleven onherstelbaar kunnen veranderen.

Beschadiging is duurder dan boskap

Twee recente onderzoeken laten zien dat dit, mettertijd, al in het vooruitzicht kan staan. Wetenschappers uit Frankrijk, Denemarken, de VS, het VK en China beschrijven in het tijdschrift Nature Climate Change dat ze een enorme verzameling satellietgegevens hebben doorgespit om de niveaus van wat zij “bovengrondse CO2” noemen te berekenen in de Braziliaanse Amazone tussen 2010 en 2019. Deze bovengrondse CO2 staat voor de massa opgenomen CO2 in hout en gebladerte.

‘Het is niet genoeg voor een bos om CO2 op te nemen en op te slaan in het hout en in de bodem. Wil dit echt iets betekenen tegen klimaatverandering, dan moet het bos intact blijven’

Ze kwamen tot de conclusie dat het bos in dat decennium 3,79 miljard ton CO2 opnam, maar dat beschadiging of vernietiging van het bos resulteerde in een bruto verlies van 4,45 miljard ton. En beschadiging, of bosdegradatie - de verstoring door mensen in de vorm van de aanleg van wegen, plantages, mijnbouw of steengroeven – kostte drie keer meer in termen van CO2 dan daadwerkelijke boskap.

‘Bosdegradatie is de grootste aanjager voor bosverlies geworden en zou een hogere beleidsprioriteit moeten worden’, zeggen de auteurs.

Een tweede studie in datzelfde tijdschrift bevestigt een parallelle bevinding in een gebied van ruim 2,82 miljoen vierkante kilometer in Alaska en West-Canada. Amerikaanse onderzoekers analyseerden daar drie decennia aan satellietgegevens, van 1984 tot 2014, en berekenden dat dit noordelijke of boreale woud in die dertig jaar 434 miljard ton in massa was toegenomen, in de vorm van bovengronds hout en bladerdek. Maar bosbranden in die jaren namen ook 789 miljard ton massa weg.

Intacte bossen van vitaal belang

De bossen herstelden in die periode - dat wil zeggen, nieuwe aangroei verving de verloren delen – maar slechts met 642 miljard ton. Houtfabrikanten namen nog eens 74 miljard ton hout weg terwijl nieuwe groei slechts 32 miljard ton besloeg. Bovengrondse massa is overigens niet hetzelfde als bovengrondse CO2, maar dat verandert niets aan het grotere plaatje.

En het grote plaatje is dat elke verstoring invloed heeft op hoe de bossen het CO2-niveau in de lucht veranderen. Hierin schuil een waarschuwing voor wetenschappers die het wereldwijde ‘CO2-budget’ moeten berekenen: mensen hebben de capaciteit van de bossen mogelijk overschat.

‘Het is niet genoeg voor een bos om CO2 op te nemen en op te slaan in het hout en in de bodem. Wil dit echt iets betekenen tegen klimaatverandering, dan moet het bos intact blijven’, stelt Jonathan Wang van de Universiteit van Californië-Irvine, die de studie leidde. “Het hoge noorden herbergt enorme, dichte CO2-voorraden die erg gevoelig zijn voor klimaatverandering, en het vereist veel monitoring en een grote inspanning om te zorgen dat deze bossen en hun CO2-opslagplaatsen intact blijven.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Climate News Network.