Dood en ontbossing: hoe de cocaïnehandel de Amazone treft

De moord in juni op journalist Dom Phillips en inheems expert Bruno Pereira wakkert in Brazilië de bezorgdheid aan over de link tussen drugsbendes en milieucriminaliteit.

In het uiterste westen van de Braziliaanse Amazone, in Tabatinga, zijn muren beklad met graffiti van drugsbendes. In de gevangenis van de stad wordt de helft van de cellen bezet door leden van criminele groeperingen die er strijden om de cocaïnehandel, en moorden zijn bijna dagelijkse kost.

Hun moorden waren symptomatisch voor het toenemend geweld in de Amazone.

‘Bijna elke dag ontvangen we foto’s van iemand die is vermoord – in de meeste gevallen heeft het te maken met drugsschulden of conflicten’, zegt Octaviano Gondos, een katholieke priester die samenwerkt met een plaatselijke groep die gevangenen ondersteunt. De gruwelijke beelden worden door bendeleden vaak gedeeld op sociale media gedeeld om rivalen te intimideren.

De rivier Tabatinga, die grenst aan zowel Colombia als Peru, is ook een toegangspoort tot het inheemse gebied van de Javari-vallei. Daar werden de inheemse expert Bruno Pereira en de Britse journalist Dom Phillips begin juni vermoord.

Hun moorden waren symptomatisch voor het toenemend geweld in de Amazone. Ze wakkeren ook de bezorgdheid aan over verbanden tussen drugshandel en milieumisdrijven zoals illegale houtkap, visserij en mijnbouw in de verste uithoeken van het regenwoud.

Een functionaris van het Amerikaanse ministerie van Financiën zei deze maand dat hij alarmerende informatie had gekregen over banden tussen het Braziliaanse First Capital Command (PCC) – een grote naam in de cocaïnehandel – en clandestiene goudzoekers die de Amazone verwoesten.

Van alle markten thuis

De politie en inheemse leiders wijten het toenemende geweld in de regio aan een groeiende betrokkenheid van de Braziliaanse drugssmokkelbendes bij een breed scala aan illegale milieuactiviteiten.

‘Het is een keten van illegale activiteiten die zichzelf voedt in afwezigheid van de staat.’

Verschillende arrestaties in de Pereira-Phillips-zaak wijzen bijvoorbeeld op een verband met illegale visserij. De politie onderzoekt mogelijke banden met drugshandel, hoewel er nog geen duidelijke linken zijn gelegd.

‘Dit is niet nieuw of exclusief voor Brazilië… Criminele organisaties duiken op waar er gemakkelijk geld te vinden is’, zegt Alexandre Saraiva. Hij is nu een federale politiefunctionaris en was voorheen hoofdinspecteur in de staat Amazonas, waar Tabatinga ligt.

‘Als een man geld verdient met (illegaal) goud, investeert hij in drugs en vice versa. Het is een keten van illegale activiteiten die zichzelf voedt in afwezigheid van de staat’, legt hij uit. Hij voegt eraan toe dat zijn naam op een moordlijst van de PCC terechtkwam toen hij de strijd tegen de illegale houtkap aanbond.

MEEST GELEZEN

• 1
  Grond onder Chinese grootsteden zakt weg terwijl zeespiegel stijgt
• 2
  Deze Palestijnse burgerjournalisten brengen de dagelijkse realiteit in Gaza in beeld
• 3
  Hepatitis eist 3500 mensenlevens per dag

Makkelijk witwassen

Minder strenge controles en straffen – vooral in de afgelopen jaren onder president Jair Bolsonaro – maken criminele milieuactiviteiten een aantrekkelijke nevenactiviteit voor drugsbendes. Of ze gebruiken het als manier om drugsgeld wit te wassen, zeggen experts.

‘Het is gemakkelijker om geld wit te wassen bij milieucriminaliteit’, zegt Melina Risso, onderzoeksdirecteur bij de denktank Igarapé Institute.

Een congrescommissie, opgericht na de moorden op Pereira en Phillips, zegt bijvoorbeeld dat ze meldingen had ontvangen van grensoverschrijdende criminele groepen die lokale visvangst opkochten om drugsgeld wit te wassen. Dat wakkerde de vraag naar twee vissoorten sterk aan.

Een van de mannen die in verband met de moorden zijn gearresteerd, wordt verdacht van de financiering van illegale visserij in het gebied waar Pereira en Phillips zijn omgekomen.

‘Exponentiële toename van dodelijk geweld’

Een groeiend verband tussen drugssmokkelaars en milieucriminelen verklaart een toename van gewelddadige misdaad in Javari, zegt Eliesio Marubo, wettelijk vertegenwoordiger van de Unie van Inheemse Volkeren uit Vale do Javari (Univaja).

‘Er is een exponentiële toename van wapenmisdrijven en executies, wat de sfeer van conflicten in de regio weerspiegelt’, vertelt hij aan de telefoon. Het aantal moorden in het Amazonegebied in Brazilië is veel sneller gestegen dan het nationale gemiddelde.

Uit een jaarverslag van de Braziliaanse non-profit Public Security Forum blijkt dat het aantal moorden in de noordelijke regio van het land in 2021 met 62 procent is gestegen. In diezelfde periode is het totale percentage voor Brazilië met 9,3 procent gedaald.

Tot ongeveer 2014 werden Amazone-gebieden die berucht zijn voor illegale houtkap, mijnbouw en landinbeslagnames vooral getroffen door een golf van geweld. Maar de afgelopen jaren is het aantal moorden gestegen in gebieden die worden gebruikt door drugshandelaren, zo bleek uit onderzoek dat vorig jaar werd gepubliceerd door het Amazon 2030-project.

Kartelconnecties

Amper tien dagen nadat Pereira en Phillips waren verdwenen, waren er nog twee andere spraakmakende moorden in het gebied. In een stadje aan de rivier net over de Colombiaanse grens stierf een Nederlandse toerist nadat hij was neergeschoten in een restaurant. Hij werd geraakt door een verdwaalde kogel bedoeld voor een Braziliaanse man die door Interpol werd gezocht voor drugshandel. Uiteindelijk werd die laatste ook gedood bij de aanval door onbekende schutters.

Drugsroutes in het Amazonegebied – doorheen Brazilië maar ook langs belangrijke cocaïneproducenten Colombia en Peru – worden beheerd (en betwist) door tientallen criminele groepen.

Een recent politieonderzoek bracht een miljardenplan aan het licht van illegale goudwinning en witwassen in de Amazone.

Vorig jaar zei het bureau van de Colombiaanse openbare aanklager dat leden van de PCC, het Rode Commando (CV) en de North Family (FDN) in Tabatinga banden hadden met de Colombiaanse rebellengroep het Eerste Front en het Sinaloa-kartel in Mexico.

Terwijl Colombiaanse en Mexicaanse kartels vaak gecentraliseerd en hiërarchisch zijn, laten de Braziliaanse drugsnetwerken leden illegale nevenactiviteiten nastreven, zegt Bruno Paes Manso. Hij is onderzoeker van het Center for the Study of Violence van de Universiteit van São Paulo en coauteur van een boek gericht op de PCC.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws

 eMO*: 1 keer per week het beste van MO*  MO*Mail: 3 keer per week het beste van MO*  Achter het verhaal  Ik ga akkoord met het privacybeleid *

Anti-spam code:

Gemaskerde mannen

Details van politieoperaties geven aan dat dezelfde rivier- en luchtroutes die worden gebruikt voor grensoverschrijdende cocaïnehandel, worden gebruikt voor het vervoer van illegaal hout, goud of mangaan. Dat zegt Aiala Couto, een onderzoeker van Pará State University (UEPA) en lid van de Braziliaanse Forum over Openbare Veiligheid.

Een recent politieonderzoek in de zuidoostelijke staat São Paulo naar een landingsbaan die wordt gebruikt voor drugshandel vanuit noordelijke gebieden, bracht een miljardenplan aan het licht van illegale goudwinning en witwassen in de Amazone. Vijf vermeende bendeleiders werden begin juli gearresteerd.

Een rapport van april 2022 van de Hutukara Yanomami Association, die het Yanomami-volk van de Amazone vertegenwoordigt, belicht bewijzen van de betrokkenheid van de PCC bij illegale mijnbouwactiviteiten op hun grondgebied en een toename van geweld.

Gemaskerde mannen in het zwart gekleed en gewapend met aanvalsgeweren doken op in de regio, aldus het rapport. Het document beschrijft een aanval op de lokale bevolking in mei vorig jaar.

‘Zeven boten met gewapende mannen gekleed in vesten en bivakmutsen naderden de Yakepraopë-gemeenschap en openden het vuur op de bewoners, inclusief vrouwen en kinderen. Tijdens de ontsnapping van de bewoners stierven twee kinderen’, aldus het rapport.

Ontmanteling van veiligheidsdiensten

Zoals veel inheemse leiders wijt Marubo de heropleving van het milieu- en drugsgerelateerd geweld aan een ontmanteling van de milieu-, politie- en inheemse waakhonden van de staat onder president Bolsonaro. De president hinkt momenteel achterop in de peilingen naar aanleiding van de verkiezingen in oktober.

Hoewel Marubo erkent dat criminaliteit niets nieuws is voor de Amazone, zegt hij dat Bolsonaro ‘alle agentschappen die in de regio werkten’ heeft verzwakt.

Ongeacht de uitslag van de stemming in oktober en ondanks hun toenemende angst zullen de inheemse leiders in de Javari waakzaam blijven, zegt hij. ‘Veel mensen die verknocht waren aan hun heimat, moesten de provincie of het land verlaten om hun leven te redden… Maar we zullen informatie blijven verstrekken aan de autoriteiten.’

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.