Bijna helft volwassen Brazilianen bankroet

De rekening van Laura’s kredietkaart is vorige maand in een klap verdubbeld. Ze had een nieuwe keuken gekocht en die bleek ernstige gebreken te vertonen. De leverancier plaatste pas na twee maanden een nieuwe keuken, waardoor Laura op restaurant moest eten.

Net op dat moment verloor ze haar baan: de oude vrouw die ze verzorgde, overleed.

Hoge schulden, forse kortingen

Van de 3740 real (ongeveer 1000 euro) die ze in juni op haar kredietkaart in het rood stond, kon ze slechts 15 procent terugbetalen. De rest moest ze herfinancieren. Deze maand verdubbelde de schuld opnieuw, al gaf ze minder uit.

‘Ik kan dat niet betalen’, geeft Laura toe. Ze heeft een pensioen maar dat volstaat net om de huur van haar kleine appartement in het centrum van Rio de Janeiro te betalen. Ze wacht nu op de schadevergoeding van de winkel die haar de keuken verkocht. Intussen blijft de schuld snel oplopen.

De kortingen zijn even buitensporig als de intresten. Leo, een elektricien, stond drie jaar lang 1000 real (280 euro) in het rood bij zijn bank. Doordat de interesten zich opstapelden, is de schuld gegroeid tot 35.730 real (10.000 euro).

De bank verlaagde dat tot 6435 real (1800 euro), op voorwaarde dat hij alles in een keer zou terugbetalen.

60 miljoen Brazilianen bankroet

Brazilianen maken massaal schulden en betalen slechts langzaam terug. In mei waren 59,4 miljoen Brazilianen bankroet, volgens Serasa, een gegevensbank over particulieren en bedrijven met schulden.

Dat cijfer, bijna de helft van de volwassen bevolking van Brazilië, werd als een stap voorwaarts bestempeld, aangezien er in april nog 60,7 miljoen Brazilianen met niet terugbetaalde schulden waren.

Wie op krediet koopt, moet echter hoge interesten afdragen, de interesten op achterstallige betalingen komen daar bovenop en zijn nog hoger. De schuld van een kredietkaart herfinancieren kostte in juni bijvoorbeeld 447,44 procent op jaarbasis.

Op gewone bankrekeningen rekenen de banken 286,27 procent rente op een negatief saldo. Dat is tien keer meer dan in andere Latijns-Amerikaanse landen. Een persoonlijke lening kost jaarlijks 72 procent, zelfs voor wie een goede terugbetalingscapaciteit heeft.

Factuur verdubbelt jaarlijks

De interestvoeten schoten de hoogte in door de economische crisis die het land sinds 2014 in haar greep houdt. Maar voordien waren ze eveneens hoog: drie jaar geleden betaalden Brazilianen ook al 41 procent interest.

De grote winkelketens verkopen graag op krediet. Dat is lucratiever, met interesten die in de buurt van 100 procent schommelen. Om iets te kopen dat ze maandelijks kunnen afbetalen, aanvaarden de klanten dat de factuur elk jaar verdubbelt.

De bedrijven betalen zelf ook hoge interesten, tussen 37 en 45 procent, voor hun werkkapitaal. Het staat in schril contrast tot de rijke landen, waar de interestvoeten bijna het nulpunt hebben bereikt om de vraag te stimuleren.

Hervorming Rousseff mislukt

Ladislau Dowbor, econoom aan de Katholieke Universiteit van São Paulo en lid van de linkse Arbeiderspartij, spreekt van ‘afpersing interesten die de vraag afremmen’. De rentes ‘leiden enorme middelen af naar financiële tussenpersonen.’

‘afpersing interesten die de vraag afremmen’

‘We zijn in de val getrapt omdat de banken een kartel hebben gevormd’ en de Centrale Bank buitensporige basisinterestvoeten vastlegt sinds 1996 ‘als compensatie voor de bankiers omdat een einde was gekomen aan de hyperinflatie die hen makkelijke winsten bood.’

Een mogelijke uitweg is een financiële hervorming waarbij men de interestvoeten van de Centrale Bank en de openbare banken verlaagt, de financieringssystemen decentraliseert, zoals in Duitsland, en de sector reguleert met de bedoeling productieve investeringen voorrang te geven op speculatie.

De regering van Dilma Rousseff probeerde dat in 2013, maar kreeg onvoldoende politieke steun. Tegen Rousseff loopt sinds mei dit jaar een afzettingsprocedure.

Regering is de grote boosdoener

De meeste economen zijn een andere mening toegedaan. ‘De grote schuldige aan de hoge interesten is de regering, die veel uitgeeft in verhouding tot de diensten die ze levert’, zegt Andrew Storffer, directeur van de Nationale Vereniging van Managers in Financiën, Administratie en Boekhouding.

‘De poging om de interesten te verlagen in 2013 was juist een van de vergissingen die de sterke en aanhoudende recessie hebben veroorzaakt waaronder de Braziliaanse economie sinds 2014 kreunt’, zegt hij.

‘Met haar groeiende uitgaven en schulden leidt de overheid veel meer middelen af van de economie. Om zich te financieren geeft ze waardepapier uit met hoge interestvoeten om investeerders aan te trekken, waardoor ze de interestvoeten van het hele financiële systeem omhoog duwt’, aldus Storffer.

Grote winsten, grote risico’s

Vorig jaar bedroegen de interesten op de openbare schuld 500 miljard real (140 miljard euro), goed voor 8,2 procent van het bruto binnenlands product.

De banken zijn slechts tussenspelers, ze ontvangen het geld en herverdelen het. ‘Als ze daar veel voor in rekening brengen, komt dat doordat er vraag is, en de grootste vraag komt van de regering’, zegt Storffer.

‘Als bankieren in Brazilië zo interessant zou zijn, dan hadden de buitenlandse banken zich hier wel proberen te vestigen’, zegt hij. Dat gebeurt niet, integendeel, het Britse HSBC verkocht zijn Braziliaanse filiaal vorig jaar aan Bradesco, de op een na grootste privébank van het land.

De winsten zijn hier groot, maar de risico’s zijn dat ook, aldus Storffer.

‘Brazilië heeft waarschijnlijk de hoogste reële interestvoeten ter wereld’ en dat komt, volgens Storffer, doordat de kosten en winsten van de banken, de belastingen en de insolventierisico’s hoog zijn, maar vooral doordat de basisrentevoet, die de Centrale Bank vastlegt, momenteel 14,25 procent bedraagt.

Die interestvoet is een instrument voor monetair beleid: hij stijgt wanneer de inflatie stijgt, om de consumptie af remmen. En in Brazilië moet die basisrentevoet hoger liggen door ‘de ontsporing in de openbare financiën’.

Doordat geld lenen duurder wordt, schieten alle interestvoeten de hoogte in. ‘De sleutel tot de verlaging van de interesten is de overheidsuitgaven terugschroeven’, besluit Storffer.

Dromen, begroten, sparen

De oplossing die Reinaldo Domingos, voorzitter van DSOP Financiële Educatie, voorstelt, gaat uit van het individu. Zijn organisatie gaf al financiële opvoeding aan een half miljoen Brazilianen, vooral kinderen.

DSOP staat (in het Portugees) voor Diagnosticeren, Dromen, Begroten en Sparen. ‘We moeten het gedrag van de mensen veranderen’, zegt Domingos. ‘Onze generatie zal niet meer veranderen, maar via preventieve vorming kunnen we dat van nieuwe generaties wel veranderen.

Je moet eerst je dromen duidelijk bepalen om goed te kunnen sparen.’