Franse bosbranden wakkeren debat aan over toekomst van bossen

Frankrijk staat voor een nieuw brandseizoen en het land is door droogte geteisterd. Experts zien desondanks potentieel om de bossen beter te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

De enorme bosbranden die afgelopen zomer de toeristische hotspots in het bos van Les Landes hebben geteisterd, laten hun sporen na. De geurende pijnboombossen langs de zuidwestelijke Atlantische kust zijn gereduceerd tot verkoolde stronken en stapels zwartgeblakerd hout.

In juli en augustus 2022 ging meer dan 30.000 hectare bos in rook op, ongezien sinds de branden die de regio in 1949 troffen. Net als het landschap draagt de lokale bevolking diepe littekens mee van deze gebeurtenissen.

‘Vier generaties lang hebben onze ouderen gewaarschuwd dat het pijnboombos in brand zou vliegen en ze hadden gelijk.’

‘Er is sprake van een collectief trauma’, zegt Patrick Davet, burgemeester van La Teste-de-Buch. In de stad met ongeveer 26.000 inwoners moesten vorig jaar duizenden huizen geëvacueerd worden toen de branden de stad dreigden te verzwelgen. ‘Er zijn mensen die sinds afgelopen zomer hun koffers klaar hebben staan om elk moment te kunnen vertrekken.’

Door een ongewoon droge winter in Zuid-Europa staan bossen van Portugal tot Frankrijk momenteel kurkdroog. Daardoor neemt de angst voor een herhaling van 2022 toe. In heel Europa verdween vorig jaar maar liefst 785.000 hectare bos. Dat is meer dan het dubbele van het jaarlijkse gemiddelde van de afgelopen zestien jaar, volgens cijfers van de Europese Commissie.

Door stijgende temperaturen en veranderingen in landgebruik zal het aantal verwoestende bosbranden wereldwijd met 50% stijgen tegen 2100, dat stelt het Milieuprogramma van de VN (UNEP). Overheden over de hele wereld worstelen met de vraag hoe ze hun bossen en lokale gemeenschappen daar tegen kunnen beschermen.

Ze moeten ook de keuze maken hoe ze verbrande gebieden moeten herbeplanten en herstellen. De centrale vraag is welke boomsoorten ze moeten gebruiken en of ze nieuwe soorten moeten introduceren om bossen weerbaarder te maken tegen extreme hitte en brandgevaar.

Pijnbomen

Het bos van Les Landes is maar liefst een miljoen hectare groot en vormt zo het grootste aangelegde bos van West-Europa. Het bestaat voor 87% uit maritieme pijnbomen. Die werden tijdens de heerschappij van Napoleon III in de 18e eeuw aangeplant om zandduinen te stabiliseren en de grond voor te bereiden voor de landbouw.

Nu is de pijnboom een belangrijke grondstof voor de bouw- en papierindustrie. Hars van de bomen wordt dan weer gebruikt in vernis en verf. In de regio Nouvelle Aquitaine is de bosbouwsector goed voor vijftigduizend banen en een jaarlijkse omzet van meer dan 10 miljard euro.

Maar pijnboomhout is ook zeer brandbaar en in Les Landers staan grote stukken bosareaal met bomen van dezelfde leeftijd en hoogte, waardoor het vuur zich makkelijk kan verspreiden.

‘Vier generaties lang hebben onze ouderen gewaarschuwd dat het pijnboombos in brand zou vliegen en ze hadden gelijk’, zegt de plaatselijke timmerman Clément Raufaste tijdens een pauze in de herstelwerken aan een restaurant bij het meer van Cazaux. ‘Pijnboomhars is als benzine: als de boom eenmaal vlam vat, brandt hij als een fakkel.’

Zware zomer

De branden van afgelopen zomer hebben niet alleen bomen verwoest, maar ook de vooruitzichten van de toeristische sector in Nouvelle Aquitaine, een van de belangrijkste vakantiebestemmingen in Frankrijk.

90% van de branden wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals weggegooide sigaretten, vuurwerk of onbewaakte barbecues.

In de gebieden die de brand heeft getroffen zag de horeca hun inkomsten met zo’n 40% dalen, volgens de Franse vakbond UMIH. Men maakt zich zorgen dat 2023 opnieuw een economische klap kan brengen.

Eric Wendel, eigenaar van tientallen stacaravans op een camping aan het meer, had geluk dat de vlammenzee 12 kilometer verderop aan de andere kant stopte. Toch was het in juli en augustus dagelijks ploeteren om vakantiegangers ervan te overtuigen hun boekingen niet te annuleren.

‘We konden het ons niet veroorloven om klanten te verliezen, daar verdienen we ons brood mee’, zegt hij.

Vijf campings langs de hoogste zandduin van Europa - die samen tot 6000 mensen per dag konden ontvangen - werden in de as gelegd. Ze zullen dit jaar op ongeveer de helft van hun gebruikelijke capaciteit draaien.

‘Ze gaan een zware zomer tegemoet en ze zullen er nog één of twee jaar last van hebben’, zegt burgemeester Davet.

Het hoogseizoen voor branden valt samen met het hoogseizoen voor toeristen. Omdat 90% van de branden wordt veroorzaakt door menselijke activiteiten zoals weggegooide sigaretten, vuurwerk of onbewaakte barbecues, is voorlichting volgens de burgemeester cruciaal. Deze zomer worden dan ook extra maatregelen genomen, zoals onder andere een rookverbod in beboste gebieden, berichtgeving over weersomstandigheden die het brandgevaar vergroten en extra politiepatrouilles.

Herbebossing voor veerkracht

Vermijden dat bossen in rook opgaan is essentieel voor de bescherming van mensen en inkomens, maar ook om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Bomen geven de CO2 die ze opslaan namelijk vrij als ze verbranden. Vorig jaar bedroeg de uitstoot van bosbranden in Europa 6,4 megaton CO2, wat ruwweg overeenkomt met de jaarlijkse uitstoot van 5 miljoen auto’s, volgens de Europese klimaatdienst Copernicus.

Er zijn manieren om de dreiging op de korte termijn te verminderen, maar het debat over hoe bossen in de toekomst veiliger te maken, woedt nog volop.

Afgelopen juli kondigde de Franse president Emmanuel Macron een groot herbebossingsplan aan met als doel om de komende tien jaar een miljard bomen te planten. Het gaat om boomsoorten en locaties die bossen beter bestand maken tegen klimaatgerelateerde bedreigingen, waaronder bosbranden.

Iedereen expert

Sindsdien ‘heeft iedereen een mening over hoe te herplanten’, zegt bosbouwdeskundige Christophe Orazio. Hij staat aan het hoofd staat van het European Planted Forest Institute in de buurt van Bordeaux.

In Les Landes draait de discussie om de vraag of het bos zich op natuurlijke wijze moet herstellen en of er een einde moet komen aan de dominantie van de pijnboom.

Het regenereren van het bos met een mengeling van soorten maakt het meer bestendig tegen brand.

Natuurbeschermers willen dat er iets wordt gedaan aan problemen veroorzaakt door industriële bosbouw. Die geeft de voorkeur aan plantages met slechts één soort pijnboom ‘die voldoet aan de behoeften van de houtmarkt’ ten koste van het milieu, zegt Siim Kuresoo. Hij is beleidsmedewerker bij het in Brussel gevestigde FERN, een Nederlandse NGO voor bosbescherming.

Het herplanten van monoculturen van de maritieme pijnboom betekent dat bosbranden zullen blijven voorkomen, zegt hij. ‘Het is niet de vraag of, maar wanneer en hoe hevig.’

Biodiversiteit als bondgenoot

Lessen in herbebossing zijn te vinden op twee uur rijden naar het zuiden in Anglet, waar in 2020 nog 165 hectare in vlammen opging.

Antoine de Boutray, directeur van het Office National de la Forêt (ONF) in de Atlantische Pyreneeën, werkte aan de herbeplanting van het gebied met kurkeik en maritieme pijnboom. Afgelopen maart werd die herbeplanting voltooid.

Het regenereren van het bos met een mengeling van soorten maakt het meer bestendig tegen brand, omdat verschillende soorten ‘brandstof’ de verspreiding van de vlammen vertragen en verschillende vochtigheidsniveaus de brandbaarheid verminderen, legt hij uit.

‘Biodiversiteit is onze belangrijkste bondgenoot bij de aanpassing van bossen aan klimaatverandering. Ook de bosbouwindustrie zal tot dezelfde conclusie komen’, zegt de Boutray.

Waakzaam blijven

Het plaatselijke bosbouwbedrijf Planfor, dat gespecialiseerd is in pijnbomen, hielp het ONF met de aanplant van een deel van de verkoolde bossen.

Jean-Marc Bonedeau, hoofd van de boomkwekerij van Planfor, is het ermee eens dat het stimuleren van de sector in de richting van meer biodiversiteit een win-winsituatie is voor de lokale economie en het milieu. ‘Maar je moet een kat een kat noemen: als er geen financiële prikkels zijn, zal je geen biodiversiteit bereiken’, zegt hij.

Economische innovatie zou ook een rol kunnen spelen bij het vergroten van de lokale weerbaarheid tegen bosbranden, zegt Davet, burgemeester van La-Teste-de-Buch.

Hij merkt bijvoorbeeld op dat het planten van wijnstokken rond de bosranden voor meer brandgangen in het landschap zou zorgen. ‘In het verleden waren er hier wijngaarden, ook al leverde dat geen geweldige wijn op’, grapt hij.

Wanneer hij terugdenkt aan het gebrek aan regen in de winter en de hete zomerdagen die voor de deur staan, neemt Davet een serieuzere toon aan.

‘Angst is alleen nuttig als het ons beschermt, dus we blijven waakzaam.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.