Strenge voorwaarden IMF-leningen werken ongelijkheid in de hand

De voorwaarden van IMF-leningen werken armoede en ongelijkheid in de hand, stelt een omvangrijk rapport van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Strenge bezuinigingseisen en ondoordachte steunprogramma’s ondermijnen de sociaal-economische rechten van miljoenen wereldwijd, klinkt het.

Het lijvige rapport onderzocht leningen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) aan 38 landen met een totale bevolking van 1,1 miljard mensen, in de periode van maart 2020 tot maart 2023.

Het gaat om leningen aan vooral kwetsbare landen om de schok van de covid-pandemie te helpen opvangen. Het rapport toont aan dat de voorwaarden die het IMF aan die leningen koppelt in veel gevallen harde bezuinigingseisen of een verhoging van de belastingen omvatten. Daardoor is de armoede en ongelijkheid in lage- of middeninkomenslanden vaak verergerd.

Dergelijke noodleningen moeten kwetsbare landen in staat stellen om vitale openbare diensten, zoals gezondheidszorg en onderwijs, te garanderen. Maar door de strenge voorwaarden hebben ze vaak het omgekeerd effect.

Voor een lening van 2,3 miljard aan Kenia in 2021 bijvoorbeeld, moesten uitgaven en lonen in de publieke sector voor drie jaar bevroren worden.

Om te vermijden dat ze hun schulden niet meer kunnen betalen, verplichten IMF-noodleningen kwetsbare landen om te snijden in hun overheidsuitgaven, vaak gecombineerd met een verhoging van de belastingen.

Voor een lening van 2,3 miljard aan Kenia in 2021 bijvoorbeeld, moesten uitgaven en lonen in de publieke sector voor drie jaar bevroren worden. Ook moesten er hogere belastingen op gas en voedsel komen. Het jaar daarop bleek dat meer dan drie miljoen Kenianen kampten met acute honger vanwege verwoestende droogte in grote delen van het land. Bijna de helft van alle huishoudens in Kenia moest voedsel op krediet kopen.

Ook moeten ontwikkelingslanden vaak verplicht btw invoeren of verhogen, wat mensen onder de armoedegrens disproportioneel raakt.

Minimale sociale uitgaven

Om de sociale zekerheid niet te raken met de harde bezuinigingseisen, bevatten de IMF-voorwaarden nochtans minima voor sociale uitgaven. Maar een van de belangrijkste bevindingen van het rapport is dat dat mechanisme zijn beoogde effect niet bereikt.

Het rapport haalt het voorbeeld van Jordanië aan, dat sinds 2012 deelneemt aan een IMF-programma. De verplichte IMF-hervormingen genereerden miljarden aan besparingen en nieuwe inkomsten door maatregelen die de kosten van levensonderhoud verhoogden. Maar de relatieve overheidsuitgaven voor gezondheidszorg, onderwijs en sociale bijstand stegen niet. Ondanks de invoering van minimale sociale uitgaven en inkomenssubsidies, steeg de armoede in Jordanië tussen 2018 en 2022 van 15 procent naar 24 procent.

Ook de staatsschuld in verhouding tot het bruto binnenlands product van Jordanië is hoger dan tien jaar geleden, toen de eerste lening goedgekeurd werd. Het verminderen van de schuldgraad is nochtans een van de voornaamste doelstellingen van het programma.

‘Ondanks de beloften aan het begin van de pandemie om te leren van fouten uit het verleden, zet het IMF beleid door dat een lange staat van dienst heeft wat betreft het verergeren van armoede en ongelijkheid en het ondermijnen van rechten.’
_{- Sarah Saadoun (HRW)}

‘Ook de toenemende protesten in Pakistan tegen de stijgende levensduurte als gevolg van de eisen van het IMF - die trouwens in navolging van gelijkaardige protesten in andere landen ontstonden - moeten het fonds wakker schudden in de aanloop naar de komende jaarvergaderingen in oktober’, zegt Sarah Saadoun, die als onderzoeker voor HRW meewerkte aan het rapport.

‘Ondanks de beloften aan het begin van de pandemie om te leren van fouten uit het verleden, zet het IMF beleid door dat een lange staat van dienst heeft wat betreft het verergeren van armoede en ongelijkheid en het ondermijnen van rechten.’

Richtlijnen

Ze wijst erop dat de VN-Mensenrechtenraad richtlijnen heeft opgesteld om ervoor te zorgen dat economische herstelmaatregelen ten goede komen aan de hele bevolking in plaats van enkelen. Volgens het rapport moet het IMF met de minimale sociale uitgaven terug naar de tekentafel.

Ook moet het fonds inzetten op universele sociale beschermingsprogramma’s in plaats van inkomensafhankelijke steun. Bij dat laatste vallen volgens het rapport veel mensen uit de boot die in precaire situaties leven, maar net niet aan de criteria voor steun voldoen.

Verder onderstreept het rapport de noodzaak dat er voor elk IMF-programma op voorhand een effectbeoordeling op de sociaaleconomische rechten van de geviseerde bevolking opgemaakt wordt en openbaar gepubliceerd wordt. ‘Zo kan er een publiek debat plaatsvinden om economieën opnieuw op te bouwen waarin iedereen zijn rechten kan uitoefenen’, aldus het rapport.