Legale mijnbouw in Colombia: win-win voor het milieu en inheemse gemeenschappen

Vanwege het culturele belang en de economische waarde is kleinschalige goudwinning toegestaan in Afro-Colombiaanse en inheemse gebieden in Colombia. Maar het wordt de gemeenschappen moeilijk gemaakt: vergunningen blijven uit en ze zijn kwetsbaar voor gewapende groepen. Internationale initiatieven pleiten voor betere bescherming.

In het Colombiaanse departement Chocó, door milieuactivisten geprezen om zijn enorme biodiversiteit, halen Afro-Colombiaanse gemeenschappen goud uit rivieren als onderdeel van een voorouderlijke manier van leven.

‘Mijnbouw is slechts een van de productieactiviteiten hier’, zegt Heyler Serbando Moreno Palacios, een traditionele mijnwerker uit Chocó en vertegenwoordiger van de gemeenteraad van Alto San Juan, een Afro-Colombiaanse gemeenschap. De gemeenschappen houden zich niet enkel bezig met mijnbouw, zegt Palacios, maar ook met vissen, jagen en het verbouwen van gewassen voor eigen gebruik, ofwel pancoger, zoals maïs, yucca en bakbanaan.

In Colombia is illegale goudhandel winstgevender dan de beruchte cocaïne-industrie.

Vanwege de geringe milieu-impact van dit type mijnbouw en het culturele belang ervan voor zowel Afro-Colombiaanse als inheemse gemeenschappen, biedt de Colombiaanse grondwet van 1991 een wettelijke basis voor ambachtelijke, niet-mechanische mijnbouw in waar de gemeenschappen wonen.

Toch meldt het VN-Bureau voor Drugs en Misdaad (UNODC) dat in 2020 in Colombia 41 procent van de ‘alluviale goudwinning’ – winning uit beken of rivierbeddingen – plaatsvond in Afro-Colombiaanse gebieden met behulp van zware machines. Dit veroorzaakt enorme milieuschade, zoals ontbossing, zeker in combinatie met het gebruik van kwik, sinds 2018 verboden in het land.

In Colombia is illegale goudhandel winstgevender dan de beruchte cocaïne-industrie. De Ombudsman van het land meldt dan ook dat gewapende groepen illegale mijnbouw gebruiken om hun activiteiten te financieren en daarbij vaak mensenrechten schenden.

MEEST GELEZEN

• 1
  Schone energie gaf economie in 2023 een flinke duw in de rug 
• 2
  Schrijfster Tuly Salumu: ‘Dat gekwetste kind van toen ben ik nog altijd’
• 3
  Is er sprake van een ecocide in Gaza?

Verplichte formalisering

Maar mijnbouw die niet-legaal is, vaak omdat de juiste vergunningen missen, is niet per definitie crimineel, in de zin dat ze criminele activiteiten financiert

Formalisatie in Colombia betekent dat een mijnwerker voldoet aan alle wettelijke, technische, ecologische, economische, sociale en arbeidsvereisten om als legaal te worden erkend. Maar voor kleinschalige mijnwerkers is dat buitengewoon omslachtig en duur, waardoor de meeste van hen niet anders kunnen dan illegaal goudwinnen.

Bij de milieu- en technische vereisten van de Colombiaanse regering om legaal te opereren wordt geen onderscheid gemaakt in het type, de grootte en de locatie van de mijn. Dat betekent dat een kleine mijnwerker als Palacios, om legaal te kunnen opereren, aan dezelfde normen moet voldoen als een groot, multinationaal mijnbouwbedrijf.

Palacios en 57 mijnbouwfamilies in zijn gemeenschap proberen sinds 2015 te formaliseren. Maar ze hebben nog altijd hun vergunning niet omdat ze geen goedkeuring krijgen van het Nationaal Milieuvergunningen Agentschap (ANLA). ‘Het is een lange rit voor ons’, zegt Palacios. ‘Het is vermoeiend en demotiveert veel mijnwerkers, maar we blijven het proberen.’

Geen eerlijke goudprijs

De situatie van Palacios en zijn gemeenschap kadert in een bredere trend in Chocó, dat naar schatting 50.000 kleinschalige goudzoekers telt. Een rapport uit 2020 van de Duitse organisatie Germanwatch toont aan dat vrijwel geen van de kleinschalige mijnwerkers in Chocó een mijnbouwvergunning heeft. Dit heeft ertoe geleid dat de overheid mijnrechten in inheemse en Afro-Colombiaanse gebieden heeft overgedragen aan multinationals als AngloGold Ashanti.

Omdat ze geen formele vergunning hebben, kunnen mijnwerkers als Palacios ook geen bankrekening kunnen openen en moeten ze hun goud aan tussenpersonen verkopen tegen prijzen die tot 40 procent lager liggen dan de internationale goudprijs. Dit stelt Conalminercol, Colombia’s nationale confederatie van informele mijnwerkers. En aangezien dit handel op de zwarte markt betreft, kan het geld vervolgens worden gebruikt om criminele activiteiten te financieren en illegaal verkregen geld wit te wassen.

‘Het is frustrerend dat je aan alle eisen moet voldoen, en het goud dan niet tegen een eerlijke prijs kunt verkopen’, aldus Palacios.

Better Gold

Om een aantal van de uitdagingen aan te pakken waarmee kleine mijnwerkers worden geconfronteerd, houden Zwitserse en Amerikaanse initiatieven zich in Colombia bezig met projecten die formalisering als doel hebben. Dat zou de inkomens van kleinschalige mijnwerkers verbeteren en tegelijkertijd het milieu beschermen.

Het Zwitserse Better Gold Initiative wil de formalisering van kleine goudzoekers stimuleren door hen een premie te betalen voor de productie van “verantwoord” goud, dat voldoet aan veertien sociale en ecologische criteria, waaronder het vermijden van kwik. Het initiatief verbindt de deelnemende mijnwerkers ook met belanghebbenden in de internationale goudhandel, van banken en raffinaderijen tot luxe horloge- en sieradenmakers als Chopard en Cartier.

Het doel van het initiatief, vertelt Better Gold Initiative-directeur Thomas Hentschel, is om de tussenpersonen uit te schakelen en te zorgen dat deelnemende mijnwerkers in Colombia, Bolivia en Peru een premie van 1 dollar per gram krijgen bovenop de internationale marktprijs die ze ontvangen. Die premie wordt vervolgens opnieuw geïnvesteerd in technische bijstand voor de mijnwerkers en in sociale en milieuprojecten in de gemeenschappen.

In Chocó werkt het Better Gold Initiative samen met zo’n 1400 mijnwerkers die meer dan 600 kilo verantwoord goud per jaar produceren. Dat is samen goed voor meer dan 25 miljoen euro, zegt Hentschel. Hij vertelt dat het initiatief gericht is op uitbreiding naar samenwerking met 3000 goudzoekers in Chocó en een export van ongeveer 1 ton verantwoord goud per jaar.

Oro Legal

Het Oro Legal (‘legaal goud’)-programma van de Amerikaanse regering liep van september 2015 tot maart 2021 en rapporteert een legalisering en formalisering van 146 kleinschalige mijnbouwprojecten. Samen leverden die meer dan 194 miljoen dollar aan legale goudverkopen op. Dit leverde de Colombiaanse regering vervolgens ruim 12 miljoen euro op aan royalty’s, belastingen en sociale premies.

Volgens Oro Legal is ook het gebruik van 70 ton kwik vermeden, en ongeveer 17.000 hectare aangetaste voormalige mijnbouwgrond hersteld. Dat zou overeenkomen met ongeveer 18 procent van al het land dat in Colombia is ontbost door illegale goudwinning sinds 2016.

‘We willen mijnbouw die verantwoord is, maar ook duurzaam in alle opzichten, zowel ecologisch als economisch.’

Oro Legal stond ook aan de wieg van de organisatie Corcreser, die centra opricht en runt die mijnwerkers helpen met het formaliseringsproces en trainingen omtrent bedrijfs- en milieunormen. Daarnaast biedt het apparatuur en laboratoriumfaciliteiten om goud te analyseren en te verwerken.

Beatriz Duque, uitvoerend directeur van Corcreser, werkte twaalf jaar bij het ministerie van Mijnbouw en Energie en was in die hoedanigheid verantwoordelijk voor het mijnbouwbeleid van Colombia. Ze vertelt dat de diensten van Corcreser helpen om het goud van kleine mijnwerkers tot aan de bron te kunnen traceren, om zeker te weten dat het legaal en op een milieuvriendelijke manier is geproduceerd.

Zo kunnen mijnwerkers gelinkt worden aan formele markten, waardoor ze tussenpersonen omzeilen en een eerlijke prijs voor hun goud krijgen. Corcreser draait nu zelfstandig; het eerste servicecentrum werd in 2021 geopend in de gemeente Tadó, in Chocó.

De weg naar duurzame en verantwoorde goudwinning

De Colombiaanse Universidad de los Andes publiceerde in 2020 een literatuurstudie over ambachtelijke en kleinschalige mijnbouw. Het ondezoek bekijkt ook strategieën voor formalisering en manieren om onderscheid te maken tussen kleinschalige en illegale mijnbouw. Het onderzoek onderstreept dat betere prikkels voor formalisering cruciaal zijn en dat de overheid een minder bureaucratisch formaliseringsproces moet ontwerpen.

Het rapport reflecteert ook op de noodzaak van diepgravende evaluaties van formaliseringsprogramma’s die in het mondiale Zuiden worden ingezet. Het adviseert daarnaast meer onderzoek om illegale mijnbouw te onderscheiden van informele mijnbouw en pleit zo ook voor het ontwerp van een onderscheidend interventiebeleid. Bij illegale mijnbouw zou dat draaien rond veiligheid en bij informele mijnbouw rond plattelandsontwikkeling.
‘Bij mijnbouw heb je te maken met een eindige hulpbron, die met de dag schaarser wordt’, zegt Palacios. ‘We willen mijnbouw die verantwoord is, maar ook duurzaam in alle opzichten, zowel ecologisch als economisch.’

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner Mongabay.