Pascale Marthine Tayou: 'Ik ben een Belgische surrealist'

Tayou timmert al vijfentwintig jaar aan de weg van de hedendaagse kunst. Zijn eerste tentoonstelling in 1990 in Kameroen – hij was toen 24 - heette “détripation”. ‘Ik wilde de de darmen – de trippen – van de Kameroense samenleving blootleggen. En ik moest leren hoe ik gek kon zijn.

Het was de tijd van de democratisering in Afrika waarin vele maskers vielen. Het gevoel was: alles is verrot rond mij en onze bestuurders zijn corrupt. Veel Afrikanen legden de oorzaak van alle problemen nog bij de kolonisering maar kunnen we dertig jaar na de onafhankelijkheid het slechte bestuur van onze staat nog altijd aan de kolonisator wijten?

De bevolking was ook kritischer geworden: we waren geen schapen meer die alles zomaar aanvaarden. De schaapherder voelde zich daardoor bedreigd. Ik moest dus met een voldoende zacht gezicht getuigen over wat ik zag. Over vrede praten door vrede te maken, eerder dan over oorlog te praten door oorlog te maken. In het gastenboek in de Kameroense hoofdstad Yaoundé zag ik dat ik mensen aan het denken zette. Dat was positief. ’

‘Gent is de berg van  waarop ik de wereld observeer.’

Pascale Marthine Tayou begon dus te werken in Kameroen. Het is evenwel niet evident de link te maken tussen Kameroen en de internationale netwerken van de hedendaagse kunst. Hoe pakte Tayou dat aan? ‘Weet je, mijn houding is niet erg veranderd. Ik schrijf nog steeds aan hetzelfde boek. Ik heb ook niet veel inspanningen gedaan om bij de kunstwereld te horen. Men is altijd naar mij gekomen.’

Tayou leerde Revue Noire kennen, een kunstmagazine gewijd aan hedendaagse kunst in Afrika, dat tussen 1991 en 2001 werd uitgegeven. ‘Daar ontdekte ik dat ik niet alleen was. Dat er in Afrika nog mensen waren die werkten zoals ik. Dat moedigde me aan. En op een dag stond ik op de voorpagina van Revue Noire. Dat heeft zeker mee de deur naar de wereld geopend. Maar ik ben sereen. Elke dag is een nieuwe dag waarin ik probeer om er het beste van te maken. Ik zie me niet als een soort patriarch die gearriveerd is.’

Tayou beseft dat zijn werk zichtbaarder wordt dankzij de Westerse structuren en netwerken. Ze hebben de weg geopend van zijn stadje naar de wereld. Sindsdien exposeerde Pascale Tayou als een moderne nomade in vele landen, al woont hij in Gent. ‘Gent is de berg van waarop ik de wereld observeer,’ vertelt Tayou.

‘Ik wil dat we praten over onze problemen’  

Deze zomer brengt Tayou de tentoonstelling Boomerang van de Londense Serpentine Galleries naar de Bozar in Brussel. Het gaat om werken die hij de voorbije vijf jaar maakte. Hoe begint een mens aan zo’n project? ‘Ik stel vragen over de menselijke orde en vertaal die naar het veld van het plastisch/visuele. Ik probeer een antwoord te geven door middel van een menselijke dialoog. Er zijn voor mij geen grenzen tussen de filosofie en het plastische. Boomerang gaat erover dat de mens zowel een gevaar als een geschenk is voor de mens.’

‘Ik wil met zachtheid praten over het lijden van de soort’

Met het prachtige werk ‘Coton-tige’ (wattenstaafje) bijvoorbeeld wil Tayou met zachtheid spreken over het lijden van de soort. De gebundelde spierwitte katoenvlokken zijn doorpriemd door houten speren. ‘In een eerste lezing gaat dat over de relatie tussen de slavendrijver, hard, en de slaaf, zacht, die eeuwenlang moest werken op de katoenvelden.‘ Maar je herkent de gebundelde katoenvlokken ook meteen als een immense schapenwolk. ‘Die doorpriemd wordt door het zwaar van Damocles’, legt Tayou uit. Een verwijzing naar de klimaatverandering. De wolk doet uiteraard ook denken aan Magritte. ‘Ik ben een Belgische surrealist,’ grapt hij.

Of zijn werken in verband met het milieu niet als luxueus overkomen in Kameroen waar veel mensen moeten vechten om te overleven? ‘Een mens met lege maag heeft geen oren, dat klopt vaak. Toch moeten we communicatieformats vinden die velen kunnen bereiken. Maar dat gaat makkelijker als er vruchtbare aarde is, en daar moeten de vaders van de staat, onze leiders, hun rol spelen: zij moeten de bevolking kans op scholing geven.’

‘Je moet consumeren om iemand te zijn. Daar wil ik over praten’

Het kan ook helpen om aan te sluiten bij wat in de Afrikaanse tradities zit, aldus Tayou. ‘Recycleren doen we al lang in Afrika. Mensen herstelden kalebassen. Maar nu wordt daar wat om gelachen, en wordt er in feite wat neergekeken op mensen die dat doen. Nu hoor je glas of nieuwe kalebassen te gebruiken. Je moet consumeren om iemand te zijn. Die oppervlakkige waarden worden opgelegd door het consumptiesysteem. Ik wil die relationele waarde van de dingen blootleggen, bespreekbaar maken, er een instrument van dialoog van maken.’

Een ander artistiek project van Tayou, de uitvoer van de oudste wagen van Kameroen naar Europa om die wagen vervolgens in het museum van Lyon te plaatsen als La vieille nouvelle, wil hetzelfde doen.  

Tayou beseft dat de boodschappen die in zijn werken zitten , niet altijd meteen duidelijk zijn voor de toeschouwer. Zoals zoveel hedendaagse kunstenaars wijst hij op het belang van de communicatie rond en over het werk. ‘Wat ik over een werk zeg, is ook belangrijk. Evenals de titel. Er is het visuele en de naam van het visuele. Ik wil dat men erover praat. Dat we praten over onze belangrijke problemen’.

De tentoonstelling ‘Boomerang’ van Pascale Marthine Tayou is van 24 juni tot 20 september te zien in Bozar Brussel.

Een uitgebreid interview met Pascale Marthine Tayou verschijnt begin september  in het herfstnummer van MO* magazine. Neem hier een abonnement.