Vervuiling verstikt het grootste meer van Latijns-Amerika

Elke dag lekt cocktail van honderden vaten uitgelekte olie, algen, rioolwater en zoutwater vanuit de nabijgelegen Caraïbische Zee in het Maracaibo-meer in Venezuela. Het duwt het meer, het grootste van Latijns-Amerika, naar de ecologische afgrond.

Ongeveer dertig jaar geleden ‘bracht een boot gemakkelijk zo’n 100 kilo vis binnen’, herinnert de ervaren visser Winton Medina zich. ‘Dezer dagen is het met veel geluk amper 40 kilo, en dan moet je twee keer uitvaren.’

Het enorme meer in het noordwesten van Venezuela, gerangschikt als nummer 19 in de wereld, had het geluk - of eerder ongeluk - om langs zijn oevers en onder water de grootste oliereserves te herbergen die in Zuid-Amerika in de 20ste eeuw zijn ontdekt en ontgonnen.

‘Het meer is sterk vervuild als gevolg van eutrofiëring. Normaal gesproken duurt zo’n aftakeling duizenden jaren, maar in het Maracaibo-meer is het in nauwelijks een eeuw snel verergerd’, zegt milieu-expert Ausberto Quero in Maracaibo, ook de naam van de hoofdstad van de staat Zulia. Eutrofiëring is een proces dat waterlichamen degradeert door een zeer hoge toevoer van anorganische stoffen, zoals stikstof en fosfor, waardoor algen gedijen.

En ongecontroleerde algenbloei is vaak nefast voor vissen, zegt Quero, directeur van het Ingenieurscentrum van de staat Zulia. Beelden van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA tonen de flesvorm van het meer inmiddels als een groene vlek. Dit is het werk van de giftige blauwgroene alg, die stinkt en toxines vrijgeeft die schadelijk zijn voor de gezondheid van mens en dier.

‘Het gebrek aan zuurstof door de algenbloei leidt tot vissterfte en schaadt de levensvatbaarheid en vruchtbaarheid van commerciële vissoorten.’

‘Het gebrek aan zuurstof door de algenbloei leidt tot vissterfte en schaadt de levensvatbaarheid en vruchtbaarheid van commerciële vissoorten. Om nog maar te zwijgen van wat de stank met het toerisme aanricht’, zegt microbioloog Beltrán Briceño, professor aan de Universiteit van Zulia.

Olie-spaghetti

Al vanaf 1914 wordt op en rond het meer olie geboord. Ongeveer 14.000 putten produceerden tientallen jaren meer dan twee miljoen vaten per dag. Daarmee vormde Maracaibo tussen 1930 en 1990 de ruggengraat van de economische groei van Venezuela, dat momenteel 29 miljoen inwoners telt.

Op de oppervlakte van het meer werden talloze boortorens ingeplant. En onder water groeide een “olie-spaghetti” van pijpleidingen om de ruwe olie te vervoeren. Vandaag is ongeveer 20.000 kilometer aan pijpleidingen aangetast door corrosie en roest en lekt er overal olie in het water.

‘De olierijke oostelijke kust van het meer heeft zwaar geleden onder de lekken; wij vissers hebben er al jaren onder te lijden’, legt visser Medina uit. ‘Niet alleen verdwijnt de vis, maar ook onze touwen, netten en soms zelfs motoren gaan verloren wanneer we in een drijvende olievlek terechtkomen.’

De olie-industrie – tot 1976 in handen van multinationals en sindsdien genationaliseerd – ‘heeft niet effectief kunnen omgaan met de toename van de lekken, en moet sneller reageren’, bevestigt bioloog Briceño.

Verzilting

Het staatsoliebedrijf Petróleos de Venezuela (PDVSA) kondigde dit jaar de vervanging aan van 220 kilometer aan leidingen in het meer, als onderdeel van een plan om minstens 700 kilometer te vervangen. Er zijn ook bescheiden burgerinitiatieven, zoals een plan om met gedoneerd menselijk haar de olie op te vangen die honderden meters aan bewoonde oevers heeft vervuild.

‘Deze initiatieven doen nauwelijks iets aan de grote vervuiling, maar sensibiliseren mensen wel en brengen ze opnieuw in verbinding met het meer’, zegt activist Betzabeth Bracho, van de Zuliaanse stichting voor milieuonderwijs, La Papelera tiene Hambre.

De olieontginning heeft ook een deel van het meer verzilt, met water dat vanuit de Caraïbische Golf van Venezuela door een waterkloof binnenstroomt. Die kloof was oorspronkelijk ondiep maar is door de jaren heen uitgediept om de doorgang van olietankers mogelijk te maken.

De verzilting mengt zich nog eens met vervuiling door landbouwchemicaliën die via waterlopen in het meer belanden. Maar na olie is de tweede grote oorzaak van de vervuiling het rioolwater van de kuststeden in de regio. Daar wonen vijf miljoen mensen, waarvan ongeveer 2,5 miljoen in de regionale hoofdstad Maracaibo.

“Vis je plastic”

Veel vissers nemen deel aan overheidscampagnes zoals “Vis je plastic” die de verzameling aanmoedigen van het afval dat al jarenlang in het meer aanbelandt. Daarover bestaan weinig cijfers, maar vaststaat dat de algehele onverschilligheid onder stadsbewoners niet helpt.

Zelfs uit Colombia stroomt via een aantal rivieren afval naar het meer. ‘Met name de steenkoolindustrie en activiteit in steden zoals Cúcuta brengen een vervuiling met zich mee die het risico op ecologische instorting van het meer nog vergroot’, zegt Douglas Rodríguez-Olarte, onderzoeker bij de ngo Observatorium voor Politieke Ecologie van Venezuela.

Garnalen

In het verleden telde het Maracaibo-meer 145 vissoorten en talrijke schaaldieren, waaronder de blauwe krab en de witte garnaal. Als zoon, kleinzoon en achterkleinzoon van vissers betreurt Medina dat ‘de blauwe krab aan het verdwijnen is’ en dat de garnaal ‘soms maandenlang verdwijnt’. Daardoor levert de visvangst vaak zelfs niet meer voldoende op om uit de kosten te raken, zegt hij.

Anderzijds is de garnalenteelt de afgelopen vijf jaar opgekomen als een nieuwe bron van inkomsten aan het meer. Inmiddels telen meer dan 50 farms garnalen voor uitvoer naar markten in Europa en Azië.

Vorig jaar bedroeg de productie 30.000 ton. Verwacht wordt dat 2023 afsluit op meer dan 50.000 ton – goed voor ruim 200 miljoen dollar aan inkomsten - om in 2024 naar 100.000 ton te gaan en tegen het einde van het decennium zelfs 600.000 ton te bereiken.

De warme en kalme wateren van het meer bieden een geschikte omgeving voor de opkomende garnalenbranche. Die geniet de steun van de socialistische president Nicolás Maduro, hoofdrolspeler in de jarenlange economische crisis van Venezuela die heeft geleid tot het vertrek van zeven miljoen van zijn landgenoten sinds hij in 2013 aan de macht kwam.

‘Geen vervuiling’

Is ook de garnalenteelt niet vervuilend? Fernando Villamizar, voorzitter van de Vereniging van Garnalenproducenten, beweert van niet. Naar zijn zeggen respecteert de branche het milieu “door de filtersystemen en het feit dat het water dat we gebruiken niet in contact komt met het water van het meer”.

Milieuactivisten betwijfelen dat. De bouw van de garnalenfarms ‘heeft land omgewoeld met zwaar materieel en natuurgebieden, mangroven en kustgebied aangetast’, zegt milieuactivist Lusbi Portillo van de organisatie Homo et Natura.

Niet wars van enig chauvinisme, zijn de inwoners van Zulia trots op de majestueuze brug van bijna negen kilometer die de oevers van het meer verbindt. Misschien zullen ze in de toekomst hun landgenoten en de wereld verrassen met het herstel van hun indrukwekkende meer.