‘De inspanningen die nodig zijn om de klimaattransitie te doen slagen zijn geenszins onredelijk, laat staan onhaalbaar’

In het boek “De tijd dringt” schrijven 69 Grootouders voor het Klimaat een brief naar hun kleinkinderen, kinderen of beleidsmakers. MO* publiceert de komende weken enkele van die brieven. Vandaag: de brief van wijlen Caroline Pauwels. ‘Of het goed komt, weet ik niet. Dat we samen in staat zijn de noodzakelijke omslag tot stand te brengen, weet ik wel.’

Bosvoorde, 30 juni 2022

Aan de jongeren geboren in het jaar 2000,

Lieve jonge mensen,

Vorige generaties koesterden grootse verwachtingen ten aanzien van jullie geboortejaar. Het jaar 2000 had een haast mythische status. In verschillende toekomstromans en sciencefictionverhalen kan je lezen hoe we ooit dachten dat we dan zouden leven: ons voortbewegend in vliegende auto’s, jaarlijks op vakantie naar Mars, alle ziektes uitgebannen, iedereen welvarend en al het vervelende werk aan robotten uitbesteed. De utopie was werkelijkheid geworden: het jaar 2000 zou, kortom, fantastisch zijn …

De realiteit is prozaïscher gebleken. Hoewel. Mochten de voorouders die fantaseerden over het jaar 2000 kunnen zien hoe het er in het jaar 2022 aan toegaat, dan zouden ze vaststellen dat er inmiddels ook best wel wat vooruitgang is geboekt. We leven langer, we zijn beter opgeleid, de armoede is minder scherp (hoewel de ongelijkheid onaanvaardbaar groot blijft), er is een grotere gelijkheid tussen man en vrouw, wetenschap en technologie hebben reuzensprongen gemaakt, we hebben effectief heel wat ziektes, indien niet uitgebannen, dan alleszins toch beter onder controle gekregen.

Maar al die vooruitgang kwam met een prijs. Een prijs waar onze voorouders, wanneer ze fantaseerden over het jaar 2000, niet bij stilstonden. De manier waarop we die technologische en materiële vooruitgang realiseerden, het streven naar voortdurende en ongeremde groei, was, beseffen we, niet duurzaam. Ik hoef jullie dat niet te vertellen. Jullie weten ook wel hoe laat het is, hoe scherp de klimaatverandering zich laat voelen, hoezeer actie is geboden.

Die bewustwording sijpelde overigens ook binnen in toekomstromans, sciencefictionverhalen en -films. Nagenoeg elke voorstelling die we ons vandaag van de toekomst maken is somber, is dystopisch. We stellen ons samenlevingen voor die ineen zijn gestort, waar de natuur om zeep is gebracht en waar mensen in een vijandige omgeving proberen te overleven.

Vooruitgang kwam met een prijs, een prijs waar we niet altijd bij stilstonden.

Ik begrijp de bedoeling van die apocalyptische boodschappen: mensen waarschuwen, mensen het signaal geven dat het anders moet. En snel. Maar ik betwijfel of apocalyptische boodschappen ons zullen helpen de levensnoodzakelijke omslag te maken. Dat geldt ook voor de doemberichten die we de hele tijd horen. Het is absoluut nodig om de situatie waarin we verkeren scherp te analyseren en te benoemen.

We hebben cijfers en data die ons tonen hoe we ervoor staan; we mogen ons hoofd niet in het zand steken. Allemaal waar. Maar soms kan de klimaatproblematiek daardoor zo groot, zo massaal, zo uitzichtloos en onoplosbaar lijken. En dan dreigen mensen, bij gebrek aan perspectief, de hoop te verliezen en zich hulpeloos te voelen. Zo breng je ze er niet toe hun gedrag te veranderen of druk uit te oefenen op beleidsmakers om het roer om te gooien.

Lieve jonge mensen,

Ik omschrijf mezelf wel eens, met de woorden van de Zweedse statisticus Hans Rosling, als een possibilist. Dat wil zeggen dat ik ervan overtuigd ben dat wij mensen het verschil kunnen maken en de wereld kunnen verbeteren. Dat wil niet zeggen dat we dat ook vanzelfsprekend zullen doen. Mensen zullen maar tot handelen besluiten wanneer ze ervan overtuigd zijn dat er daadwerkelijk alternatieven bestaan en, vooral, dat die alternatieven, ook voor henzelf, haalbaar zijn.

Dat is ook zo als het gaat om de klimaatproblematiek en de noodzakelijke transitie naar een meer duurzame manier van produceren, werken, wonen en leven. Die alternatieven zijn er. Dat weten we. En dagelijks boeken wetenschappers nieuwe doorbraken inzake schonere energie, productiewijzen en technologie. Haalbaar zijn die alternatieven al evenzeer.

Yuval Noah Harari, een auteur die ik heel interessant vind, argumenteert dat de kosten van de duurzame energie, technologie en infrastructuur die nodig zijn om de klimaattransitie te maken jaarlijks twee tot drie procent van het wereldwijde bruto nationaal product bedragen. Die twee tot drie procent is van dezelfde grootteorde als wat we jaarlijks wereldwijd aan bewapening spenderen. In de eerste maanden van 2020 gaven we zelfs 14 procent van het globale bnp uit om de coronapandemie aan te pakken.

Elk van ons kan het verschil maken

De inspanningen die nodig zijn om de klimaattransitie te doen slagen zijn dus geenszins onredelijk, laat staan onhaalbaar. Possibilist zijnde, weet ik dat we het tij kunnen keren, maar durf ik soms ook te twijfelen of we het zullen keren. Dat hangt van ons af. Van de mate waarin we erin zullen slagen ook de beleidsmakers te overtuigen volhoudend werk te maken van de noodzakelijke transitie.

Die verantwoordelijkheid, lieve jonge mensen van de jaargang 2000, rust uiteraard niet alleen op jullie schouders. Al komt het jullie wellicht zo over. Die verantwoordelijkheid dragen we allemaal, over generaties heen. Elk van ons kan het verschil maken. Al minstens door te zorgen dat we de problemen niet groter maken en door elk, op onze manier, alvast te proberen die meer duurzame manieren van produceren, werken en wonen deel te maken van ons dagelijks leven.

Of het goed komt, weet ik niet. Dat we samen in staat zijn de noodzakelijke omslag tot stand te brengen, weet ik wel.

Caroline Pauwels, voormalig hoogleraar communicatiewetenschappen en rector VUB, was ambassadeur van Grootouders voor het Klimaat. Ze overleed in augustus 2022.

“De tijd dringt. Brieven van Grootouders voor het Klimaat” is uitgegeven bij EPO.