‘Actievoeren anno 2023: jongeren tonen de weg’

De coronapandemie zorgde voor een verschuiving in de manier waarop jongeren actievoeren. Online activisme is sindsdien het nieuwe normaal, maar luisteren onze beleidsmakers wel voldoende naar de stem van jongeren?, vraag Hannelore Hillesum van de ngo WSM zich af. 

‘Blijf in uw kot, ik meen het’. Deze woorden van onze toenmalige minister van Volksgezondheid Maggie De Block, donderden in het voorjaar van 2020 door ons land. Haar uitspraak ging viraal en staat sindsdien in ons collectief geheugen gegrift. We bleven in ons kot, maar dat belette jonge activisten niet om participatie op te eisen en af te dwingen. Creativiteit en online werden het wapen om hun stem te laten weerklinken. Het zette een nieuwe tendens in actievoeren op de kaart.

De oproep van Maggie liet weinig aan de verbeelding over. Alles ging op slot, zelfs ons vermogen om kritiek te uiten leek on hold gezet. Wie de maatregelen in vraag stelde werd als wappie geklasseerd. Allemaal samen tegen het virus, toch…?

Maar als we even dieper graven naar wat nog bewoog tijdens de gezondheidscrisis, zien we dat vooral jonge mensen zich razendsnel aanpasten. No way dat we ons de mond zouden laten snoeren. Een pandemie hoeft immers niet te betekenen dat de bestaande orde niet meer in vraag gesteld moet worden. Beroemde voorbeelden laten trouwens zien dat de geschiedenis van activisten doordrenkt is van moedige mensen die zich uitspreken, ongeacht de obstakels.

De straat bezet

Greta Thunberg liet zich niet intomen door haar prille leeftijd. Als vijftienjarige begon de Zweedse klimaatactivist te spijbelen van school om te protesteren tegen de klimaatverandering. Thunberg droeg een eenvoudig handgeschreven kartonnen bordje met de tekst Skolstrejk för klimatet (Schoolstaking voor het klimaat) voor haar staking aan het Zweeds parlement in augustus 2018. Het bordje werd al snel een symbool en inspireerde andere jongeren over de hele wereld om soortgelijke acties te ondernemen. Ze zette een hele beweging in gang.

Wat verder terug in de tijd was singer-songwriter Joan Baez hét icoon van de vredesbeweging in de Verenigde Staten en ver daarbuiten in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. Ze riep niet, ze fluisterde. Toch was de folkzangeres met haar ingetogen vertolkingen één van de belangrijkste proteststemmen tegen de oorlog in Vietnam en voor burgerrechten.

De Afro-Amerikaanse burgerrechtenactiviste Rosa Parks wist dat ze gearresteerd zou worden toen ze weigerde haar zitplaats in een bus af te staan aan een witte passagier. Voor Parks was het niet de eerste keer dat ze opkwam voor haar rechten: al jaren was ze actief in de antiracistische beweging. Haar actie leidde tot de Montgomery-busboycot, één van de eerste grote acties tegen rassenscheiding in de Verenigde Staten.

Deze protesten speelden zich af op straat of op een podium. Vóór de pandemie lag de kracht van activisme in fysiek de publieke ruimte bezetten en een massa mensen mobiliseren die slogans scanderen, terwijl ze borden meedragen. Protest was tastbaar en zichtbaar.

Op de barricades

Maar hoe sta je als groep op de barricades wanneer de wereld op slot gaat, fysieke afstand de sociale norm wordt en samenscholingen van meer dan vijf personen en reizen verboden worden? Hoe orkestreer je dan verzet en actie? De pandemie legde beperkingen op, waardoor traditionele vormen van bijeenkomsten en demonstraties onmogelijk werden. Jongeren lieten zich echter niet afschrikken.

Als we activisme tot de kern herleiden, dan is de cruciale vraag: hoe word je zichtbaar?

Als we activisme tot de kern herleiden, dan is de cruciale vraag: hoe word je zichtbaar? Alleen als je gezien wordt, kan je een boodschap overbrengen. De pandemie dwong ons om die zichtbaarheid anders in te vullen. Jongeren schakelden nog meer over naar online platforms om hun boodschappen te verspreiden en te mobiliseren. Een logische stap voor millennials en Gen Z.

In maart 2020, enkele dagen na de aankondiging van de wereldwijde lockdownmaatregelen, voelde ik mij meteen aangesproken door Europe Must Act (EMA), een trans-Europees netwerk dat voortkwam uit een protestactie van grassroots-ngo’s op de Griekse Egeïsche eilanden Chios, Samos en Moria. Een humanitair netwerk, gestart door vrijwilligers, om bescherming en ondersteuning voor vluchtelingen en gestrande migranten op te eisen bij beleidsmakers. EMA koos er uitdrukkelijk voor om politieke leiders op hun verantwoordelijkheid te wijzen en op te roepen tot onmiddellijke actie.

Online actievoeren

Na de afkondiging van de lockdown verslechterde de situatie in de vluchtelingenkampen aan een duizelingwekkende snelheid. De overbevolking maakte afstand houden onmogelijk, medische zorg werd beperkt, door gebrek aan sanitair waren de gezondheidsvoorschriften zoals handen wassen onmogelijk. Velen die hier terechtkwamen, verdwenen dan ook van de radar.

Ik vervoegde een groep jonge activisten die zich via online platformen verenigde om druk te zetten op de Europese Unie en nationale politici. Zo maakte de fysieke wereld plaats voor de onlinewereld, een van een immense globale kracht, per definitie wereldwijd en met miljarden – vooral jonge — mensen aan de knoppen. Informatie werd gedeeld tussen de verschillende betrokken landen via centraal georganiseerde online platformen om zo de wantoestanden op de Griekse eilanden aan te klagen. Voordien was zo goed als geen berichtgeving te vinden. Een wijdverspreide voorbeeldmail vertrok naar de verantwoordelijke EU-commissaris Ylva Johansson, met daarin de dwingende vraag om de mensen in deze kampen onmiddellijk te evacueren en proportioneel over de EU-lidstaten te verdelen.

In België werd de campagne vrij snel opgepikt. Een politieke partij verspreidde een persbericht en kopte op sociale media: ‘NIEUWS! 18 kinderen worden uit de Griekse kampen naar België overgebracht’. Een aantal andere landen volgde dit voorbeeld.  

Natuurlijk was het probleem hiermee niet ten gronde van de baan. Het was maar een oplossing voor een fractie van de 18.000 mensen in de kampen, maar wel een duidelijk signaal in volle pandemie: de digitale wereld kan wel degelijk onze fysieke wereld beïnvloeden. Het online activisme moet daarmee niet onderdoen voor straatacties of live protesten, de gevolgen zijn net zo echt.

Een ander voorbeeld, verder van huis, is de Black Lives Matter-beweging die in 2013 in de Verenigde Staten werd opgericht na de moord op Trayvon Martin en in 2020 wereldwijd een vlucht nam na de dood van George Floyd. Jongeren en jongvolwassenen stonden toen op tegen institutioneel racisme en eisten gelijke rechten voor alle burgers. Het internet speelde hierbij een grote rol, duizenden jongeren herkenden zich in de situatie of werden krachtige medestanders omdat dit verhaal viraal ging, als een uitslaande brand de wereld rond. Duizenden jongeren werden gemobiliseerd via sociale media.

Geen grenzen aan het web

Door haar geglobaliseerd karakter kan het web bezetten een stevig drukkingsmiddel naar politici en machthebbers zijn. De pandemie werd een katalysator voor deze nieuwe manier van protesteren en actievoeren. Online platforms bieden jongeren een laagdrempelige en directe manier om hun stem te laten horen, waar ze ook zijn.

Het is van cruciaal belang voor beleidsmakers en iedereen die werkt aan maatschappelijke verandering om jongeren en hun stemmen serieus te nemen.

Via een statusbericht, een story of een reel, sturen jongeren over heel de wereld sterke boodschappen de planeet rond. Gezondheid, ongelijkheid en klimaatverandering komen daarbij als vervlochten bezorgdheden naar boven. Jongeren worden zich bewuster van de onderlinge verbondenheid van deze problemen. Zij organiseren zich rond die gemeenschappelijke thema’s, zonder rekening te houden met nationale grenzen. Het maakt internationale samenwerking niet alleen heel concreet, de verschillende achtergronden en geografische locaties van jongeren geven de samenwerkingen ook een representatief karakter.

Kom uit uw kot

Jongeren maken meer dan 1,8 miljard van de wereldbevolking uit en delen vaak dezelfde bezorgdheid: wat met de wereld en hoe veranderen we de wereld? Jongeren voeren actie met een toekomstbeeld voor ogen, want de wereld van morgen begint vandaag. Het is van cruciaal belang voor beleidsmakers en iedereen die werkt aan maatschappelijke verandering om jongeren en hun stemmen serieus te nemen.

Wil je jonge generaties bereiken en echt naar jongeren luisteren? Geef ze dan de ruimte om op hun manier samen te werken rond hun ideeën en eisen. Zonder twijfel zullen de begrippen ‘online’ en ‘globaal’ een grote rol spelen. Als activist kunnen we deze begrippen maar beter omarmen. Zien we elkaar dan nooit meer op straat om te protesteren en wordt alles digitaal? Natuurlijk niet.

Hoewel online actievoeren onmiskenbaar troeven heeft en niet meer weg te denken valt, blijft echt contact ook voor jongeren onvervangbaar. Dus ‘kom uit uw kot, ik meen het!’

Hannelore Hillesum (28) deed onderzoek naar actievoeren tijdens de coronapandemie en werkt bij de ngo WSM.