Eindelijk aandacht voor ecologische landbouw?

Wat is agro-ecologie?

In 1987 publiceerde Miguel Altieri “Agro-ecologie: de wetenschappelijke basis voor een alternatieve landbouw”. Altieri was sinds 1981 prof Agro-ecologie aan het departement Milieuwetenschappen, -beleid en –management (UC Berkeley). Veel brokken heeft die publicatie toen niet gemaakt. Ontstaan vanuit de bezorgdheid over de milieu impact van landbouw (toen al) bleef agro-ecologie als wetenschap, en later ook als beweging geruime tijd onder de radar.

In 2008 verscheen het resultaat van het baanbrekende IAASTD onderzoek. In het rapport (Agriculture at a crossroads) beschrijven meer dan 400 experten uit 50 landen hoe we beter gebruik kunnen maken van landbouwwetenschap, -kennis en -technologie om honger en armoede te bestrijden én een evenwichtige en duurzame ontwikkeling te bevorderen.

Het rapport pleit voor een radicale omslag naar systemen die rekening houden met de complexiteit van landbouw.

Onder meer de brede vraagstelling onderscheidt dit onderzoek van andere publicaties, waar de problematiek van voedselzekerheid gereduceerd wordt tot ofwel ‘welke techniek geeft de hoogste opbrengst per ha’ ofwel ‘hoe kan landbouw het meest bijdragen aan economische groei’.

IAASTD keek uiteraard ook naar productiviteit en economische groei, maar stelde terecht vast dat een eendimensionale focus op enkel deze elementen geen duurzame ontwikkeling heeft opgeleverd en dit ook niet zal doen in de toekomst. Het rapport pleit voor een radicale omslag naar multi-functionele systemen die rekening houden met de complexiteit van landbouw in diverse sociale en ecologische contexten.

Erkenning met uitstel

Het is hier dat agro-ecologie terug de hoek komt kijken. Deze vorm van landbouw tracht productieve landbouwsystemen op te bouwen die maximaal gebruik maken van aanwezige natuurlijke hulpbronnen, lokale kennis en moderne wetenschap. Agro-ecologie tracht op die manier zoveel mogelijk de negatieve ecologische en sociale impact van landbouwsystemen te vermijden. Agro-ecologie verbetert het landbouwsysteem door natuurlijke processen na te bootsen en zo te zorgen voor gunstige wisselwerkingen in het landbouw-eco-systeem.

Het doel is hier om tot droogteresistente landbouwsystemen te komen, veeleer dan enkel droogteresistente gewassen.

Agro-ecologie is complementair aan bepaalde andere technieken zoals gewasverbete¬ring, maar het gaat verder. Terwijl gewasverbetering bijvoorbeeld gericht kan zijn op het produceren van meer droogteresistente gewassen, zal agro-ecologie ook die betere gewassen zoeken, maar tegelijkertijd nagaan hoe die droogteresistentie kan verbeterd worden door de bodem te verbeteren en de plantwijze aan te passen. Het doel is hier om tot droogteresistente landbouwsystemen te komen, veeleer dan enkel droogteresistente gewassen.

2008 was ook het jaar van de voedselprijscrisis, waardoor landbouw en voedselzekerheid even wereldnieuws waren. Ook de hervorming van het comité voor voedselzekerheid (FAO) in 2009 zette iets in beweging. De nieuwe meer inclusieve samenstelling van dit comité, liet nieuwe stemmen (waaronder de civiele maatschappij) toe om het debat op VN niveau te voeren. Tussen 2004 en 2014 was onze landgenoot Olivier de Schutter speciaal VN rapporteur voor het recht op voedsel.

De Schutter stelt vast dat agro-ecologie het potentieel heeft om het recht op voedsel voor vele groepen in verschillende landen en contexten te realiseren (Agroecology and the right to food, 2010). Nog volgens de Schutter kan deze landbouw de voedselproductie in sommige regio’s in tien jaar verdubbelen en tege¬lijkertijd de klimaatverandering tegengaan. De methodes zijn weinig kapitaalintensief en daarom zeer geschikt voor kleinschalige familiale landbouwers.

Onbekend en onbemind

De vaststelling dat landbouw het noodgedwongen over een andere (meer ecologische) boeg moet gooien en dat familiale landbouwers een plaats moeten krijgen in deze toekomstplannen werd diverse malen herhaald in VN rapporten, wordt ondersteund door academisch onderzoek en wordt naar voor geschoven door de beperkte groep landbouwers in eigen land die zelf een gelijkaardige keuze maakten. Wie in Vlaanderen al eens “de boer op gaat” om toelichting te geven bij deze tendensen, merkt dat de gemiddelde Vlaming het in Keulen hoort donderen, bij het horen van de term “agro-ecologie”.

Dat kleinschalige landbouwers sympathiek zijn, tot daar aan toe. Dat ze ook productief kunnen zijn en in sommige contexten zelfs productiever dan grootschalige systemen, kan er bij velen niet in. De wetenschap dat het veronderstelde dominante systeem van grootschalige kapitaalsintensieve productie, minder dan de helft van het voedsel wereldwijd produceert, doet wenkbrauwen fronsen.  En terwijl elke studie die zichzelf aux sérieux neemt aangeeft dat onze huidige vleesconsumptie onduurzaam en ongezond is, wordt het vooruitzicht dat China dit consumptiepatroon wil imiteren, met hoeraberichten ontvangen in de pers.

Voedsel voor de pers?

Zo zijn we bij de pers. Anno 2015 is het thema voedsel prominent aanwezig in de Nederlandstalige pers. In de boekenrubriek via Pascale en Jeroen. Onder economie dankzij de peren van Putin en soms onder gezondheid (antibiotica en de TTIP-chloorkippen). De zeer interessante reeks in De Standaard (De correspondenten) maakt duidelijk dat voedsel geproduceerd wordt door landbouwers en dat die ongelukkig zijn als ze geen loon naar werken krijgen. Dat als gevolg hiervan elke 10 jaar 30% van de landbouwbedrijven “verdwijnt” lezen we dan weer niet in de economie bijlage. Zo ook niet over agro-ecologie, over het internationale jaar van de familiale landbouwer (2014) of over de vaststelling van  FAO directeur generaal, José Graziano da Silva dat ‘Het huidige model van landbouwproductie niet geschikt is voor de uitdagingen inzake voedselzekerheid van de 21e eeuw’.

Het grote belang van agro-ecologie ligt in zijn holistische visie.

We lezen over zeer dure technieken die het productieverlies ten gevolge van klimaatverandering zouden kunnen beperken. We lezen niets over goedkopere technieken die hetzelfde doen. Een bekeerde groene mag in twee kranten vertellen waarom GGO’s toch niet zo slecht zouden zijn. Voor de +20 reacties op zijn blog die ook genuanceerd en onderbouwd zijn, is er geen plaats. De boodschap dat biodiversiteit en veerkracht van een landbouwsysteem essentieel zijn, is nog geen boodschap van algemeen nut in Vlaanderen. Daar houden ze het bij ‘Drink meer melk of eet meer vlees (van bij ons).’

Het grote belang van agro-ecologie ligt in zijn holistische visie. Landbouwsystemen worden in hun geheel onderzocht en verbeterd, veeleer dan stukjes van een inherent niet-duurzaam landbouwsysteem te gaan bijvijlen. Zou de academische erkenning voor Altieri misschien een aanzet kunnen zijn voor wat meer aandacht voor deze completere visie op landbouw en rurale ontwikkeling?

Jo Dalemans is Beleidsmedewerker Rurale Ontwikkeling bij Broederlijk Delen