Groeten uit Balen

Zolang hij bestaat, opereert de Nederlandse grondstoffenhandelaar Trafigura in het geheim. Maar Trafigura gaat zijn leven beteren. Vanaf 2015 - december althans - publiceert de groep uit eigen beweging hoeveel hij betaalt aan de staten waar hij actief is. Trafigura heeft dat deze week beloofd. We kunnen best sceptisch zijn: eerst zien vooraleer we geloven. We hoeven daarvoor maar naar Balen te gaan in de Kempen. Daar is Trafigura weer een slag aan het slaan.

In Balen is de Belgische onderneming Nyrstar gevestigd. Nyrstar is een topproducent van zink - ‘s werelds grootste volgens Reuters. Net nu aast Trafigura op de controle over Nyrstar. Trafigura - met hoofdkwartieren voor de operaties in Geneve en Singapore - is een gigant in de grondstoffenbusiness. Het is ‘s werelds derde ‘onafhankelijke’ petroleumhandelaar en de tweede marchand in metalen.

De zinkgroep Nyrstar is vers kapitaal aan het inzamelen, onder andere om een smelterij in Australië te moderniseren. Trafigura heeft daarvan gebruik gemaakt, om zich bij Nyrstar binnen te wringen. De firma Urion Holdings, een filiaal van Trafigura met een adres in de fiscale vrijstaat Malta, heeft in korte tijd 15,3 procent van de aandelen van Nyrstar verworven.

Discretie verzocht

Trafigura is een gesloten genootschap, in handen van zo’n 700 vennoten, die aan niemand verantwoording afleggen.

Er is wel een wezenlijk verschil tussen Nyrstar en Trafigura. Bij de zinkproducent controleren vakbonden zo goed ze kunnen de gang van zaken. De bestuurders ijveren er voor de belangen van de aandeelhouders. Er komt nota bene een nieuwe bestuurder bij Nyrstar, namelijk  gewezen EU-Commissaris Viviane Reding.

Hoe anders gaat het bij Trafigura. Op die groep heeft niemand vat. Trafigura is een gesloten genootschap, in handen van zo’n 700 vennoten, die aan niemand verantwoording afleggen. Dat is trouwens typisch voor de meeste marchands in grondstoffen, de zogenaamde commodities traders. Ze kopen en verkopen, maar houden geheim hoe en met wie ze zaken doen, want ‘onze zakenpartners staan op discretie’.

Trafigura steekt nu bij Nyrstar een voet tussen de deur “for investment purposes”, als belegging. Dat maakt meer flou dan duidelijk. Het vervolg laat zich wel voorspellen. Traders willen geld verdienen. Ze zijn bereid tot smerige praktijken. Trafigura dumpte toxisch afval in Ivoorkust en kocht de regering van Jamaica om (met een “gift” van 31 miljoen dollar aan de regeringspartij).

De Amsterdamse groep is een jaar geleden genoemd in verband met langdurige manipulatie van de prijs van de Brent Crude, petroleum uit de Noordzee, waarvoor een proces loopt in New York. Vitol, ook een gesloten genootschap, ging tijdens de oorlog tegen het Kadafi-regime petroleum inslaan bij Libische rebellen. Het zou best kunnen dat één of andere marchand op dit ogenblik petroleum koopt van de wereldwijd verguisde Islamitische Staat.

Mijn veronderstelling is niet vergezocht. Kijk naar de voorgeschiedenis van Glencore, tegenwoordig de allergrootste grondstoffenmarchand. Deze onderneming is opgericht door Marc Rich, een kampioen van de zwarthandel. Rich smokkelde ooit petroleum door een geheime pijleiding van Iran naar aartsvijand Israël. Doet iemand hem dat vandaag na, met IS als leverancier?

Er zit muziek in zink

Trafigura’s toont “apetijt” voor Nyrstar, zoals ze in beleggersmilieus plegen te zeggen, allicht omdat er momenteel muziek zit in zink. Zink dient vooral om staal te galvaniseren zodat het niet roest. Flink wat zink wordt ook voor de fabricage van auto’s gebruikt. In 2013 was er voor het eerst sinds zes jaar te weinig zink op de wereldmarkt. Dat deed de prijs stijgen.

Als Trafigura zo’n 20 procent van Nyrstar in handen krijgt, dan dikteert hij daar de wet. Trafigura schrikt niet terug voor bullying. Bij de mijnbouwfirma EMED, waar Trafigura pas in juli een flink pakket aandelen kocht, wil de marchand zeven bestuurders ontslaan. Is Trafigura dan echt zo braaf als hij zelf beweert?

De grootste producenten gedragen zich absoluut onverantwoord. Hier heerst de kortzichtigheid.

De voornaamste signalen voor Trafigura’s gedrag komen van de wereldmarkt. De grootste producenten gedragen zich absoluut onverantwoord. Omdat de prijzen van granen, petroleum, ijzer en goud hoog waren, hebben ze de markt met die grondstoffen overspoeld. Hier heerst de kortzichtigheid. Deze ‘strategie’ put voorraden van niet hernieuwbare grondstoffen uit. En ze haalt materialen weg uit landen die ze zelf nodig hebben voor hun ontwikkeling.

Peru en Bolivië bijvoorbeeld, beide in de top-10 van zinkproducerende landen, zien dat er met hun ruw zink ook andere geassocieerde mineralen de deur uitgaan, die niet worden gedeclareerd en waarop de exporteurs dus geen taxen betalen. De grote marchands spelen het spel mee.

Er staat maar één objectief voorop: ‘meerwaarde’ scheppen voor de aandeelhouders. Het maakt dat er nu overproductie is, dat kleine spelers overkop gaan, dat jobs worden geliquideerd en dat landen die overgeleverd zijn aan export en de grillen van de wereldmarkt de rekening gepresenteerd krijgen.

Betert Trafigura zijn leven? Eerst zien, dan geloven.

Raf Custers is auteur van Grondstoffenjagers en onderzoeker bij GRESEA. In oktober publiceerde hij een serie artikels op MO.be over Grondstoffen in Latijns-Amerika.