Het denkwerkdeficit

‘Ik vind culturele diversiteit politiek irrelevant’, zegt de Amerikaanse taalwetenschapper Walter Benn Michaels in een gesprek met MO*. ‘De eenzijdige focus op gelijkheid van kansen is een manier om vooruitgang te realiseren zonder vooruitgang te maken op het vlak van sociaal-economische gelijkheid.’

Michaels verzet zich niet tegen tegen wetten of initiatieven die ieder individu, ongeacht afkomst, religie, overtuiging, voorkeur of geslacht, gelijke ontplooiingskansen geven. Hij is niet tegen het diverser worden van de elite, maar tegen het bestaan van de bovenklasse zelf. Of nog zorgvuldiger: hij kant zich tegen de onaanvaardbaare maar groeiende kloof tussen arm en rijk, en hij wordt echt boos van de vanzelfsprekende aanvaardig van die ongelijkheid door het hele politieke spectrum.

Ongelijkheid

Ongelijkheid maakt een snelle comeback als centraal thema in het politieke debat, zeker op Europees en mondiaal niveau. Dat is niet de verdienste van de Europese leiders. Hun aanpak van de Europese overheidsschulden en van het speculatieve financiële kapitaal dat aan de oorsprong ligt van deze crisis, maakt duidelijk dat onze overheden heel eenzijdig blijven geloven in economische groei. Zij spreken niet over gelijkheid, maar over inspanningen die we moeten doen om orde op financiële en economische zaken te zetten.

Het volstaat om met jonge Grieken of Spanjaarden te spreken om te beseffen dat die inspanningen bestaan in het slopen van de toekomstperspectieven van de lagere middenklasse ten voordele van een toplaag die verondersteld wordt nieuwe welvaart voor iedereen te scheppen. Ongelijkheid creëren om een het Europese welvaartsmodel te redden, il faut le faire.

Europa kiest sinds 2008 steeds duidelijker voor het neoliberale, door de Verenigde Staten gepionierde maatschappijmodel, ook al bleek dat op verschillende manieren verantwoordelijk voor de crisis. De waarschuwingen van Walter Benn Michaels zijn dus welkom: hij spreekt vanuit een verleden dat onze toekomst dreigt te worden.

Niet kleurenblind

Of Europa ook bezig is met het realiseren van een meer diverse maatschappij, is minder zeker. Het dossier over politiegeweld in België is het zoveelste signaal dat onze maatschappij zeker nog niet kleurenblind geworden is. De Franse presidentscampagne toont nog maar eens aan dat er politiek kapitaal zit in anti-vreemdelingenretoriek, zeker als er een anti-islamrandje aan zit. In Vlaanderen heeft het volksnationalisme de wind in de zeilen en voelt een goed deel van de bevolking zich nog steeds niet gemakkelijk bij de idee dat Özgur, Aïsha en Dieudonné mee discussiëren over onze gezamenlijke waarden en keuzes.

We dreigen, met andere woorden, af te stevenen op een Europese samenleving die gekenmerkt wordt door ongelijkheid én uitsluiting. Het is lang geleden dat de Europese sociale toekomst er slechter uitzag dan de Amerikaanse. Het zal van de kiezers en de civiele organisaties afhangen of daar snel en duidelijk weerwerk tegen komt.

Denken voorbij de horizon van overgeleverde of vastgeroeste overtuigingen is vaak omschreven als hét kritieke kenmerk van Europees succes sinds de late Middeleeuwen. Misschien is het ontbreken van vernieuwend en fundamenteel denkwerk wel een van de redenen van de huidige impasse.

Vrijheid om te denken

Daarom moeten overheden, sociale organisaties en ondernemers dringend meer investeren in kritische informatie, in onafhankelijke denkers en in vrije omgevingen waar niet de partijlijn of het vastgelegde dogma onderbouwd moeten worden, maar waar de contouren van een nieuwe wereld afgetast worden zodat ze later via praktische politiek vormgegeven kunnen worden.

Dat is de reden waarom wij bijvoorbeeld een MO*lezing organiseren waar Walter Benn Michaels in debat zal gaan met Jan Blommaert en Jean-Pierre Rondas. Het is ons niet te doen om een rondje ideeënworstelen, maar om een gesprek tussen mensen die bewezen hebben dat ze willen denken. Dat ze met dat denkwerk op heel verschillende plaatsen uitkomen is geen probleem voor het debat, maar een verrijking voor de zoektocht naar een samenleving die tegelijk divers en veel minder ongelijk is.

De vrijheid om te denken is een morele verplichting tegenover onze Europese en mondiale toekomst.