Het Europa van David Van Reybrouck: een dubbele erfenis

Van Reybrouck: Europees zijn betekent voor mij dat ik, — zoals elk mens -, ergens vandaan kom. We beginnen niet vanaf nul. De Europese geschiedenis is een tamelijk depressieve geschiedenis, met de hoogst mogelijk denkbare gruwelen, met daarnaast ook enkele pogingen om vormen van menswaardigheid en broederlijkheid uit te bouwen. Dat is een soort dubbele erfenis die je met je meedraagt.

We kunnen alleen maar hopen dat we van een negatieve naar positieve fase gaan. Er zijn een aantal tendensen die hoopgevend zijn, van de Franse revolutie tot het stemrecht, maar we zijn er nog niet.

Het project van de Europese Unie, dat maar een deeltje is van Europa, — laten we dat vooral niet gelijkschakelen aan elkaar -, heb ik altijd een progressief project gevonden. Alleen zien we vandaag dat het aan het verzanden is. Door de technocratische cultuur zien we dat burgers afhaken.

Maar een ander Europa is mogelijk en is noodzakelijk. Echter, als de keuze tussen nationaal protectionisme enerzijds en Europees neoliberalisme anderzijds ligt, dan is het echt een keuze tussen de pest en cholera.

Van Reybrouck vindt de enquête van het Goethe-Institut een amusant initiatief, dat door eerder te mikken op lichtheid echter niet specifiek peilt naar de waarden van Europa of de Europese instellingen. ‘Het is Europa light en sexy, zeg maar, Europa in mini-rok’, aldus de schrijver.

Wat hem betreft is het veelzeggend dat het precies een culturele instelling van een land als Duitsland dat bij veel Europeanen vandaag niet erg geliefd is, gaat peilen naar het Europees gevoel bij mensen. Dat er een schrijnend gebrek is aan een Europees gevoel staat echter buiten kijf volgens Van Reybrouck. ‘Europa is op dit moment een project door en voor de elite, en degene die zich ermee identificeren zijn ook deel van die elite, vooral hoogopgeleide universitairen. Mensen die minder hoogopgeleid zijn profiteren ook wel van dat Europa, via veiligheid en voedselveiligheid, infrastructuur, maar ze identificeren zich niet met dat Europa.’

Dat ligt volgens David van Reybrouck aan de taalrijkdom, de talige diversiteit van Europa. ‘Dat is een rijkdom, maar ook een geweldig obstakel’, stelt Van Reybrouck. ‘Het is niet gemakkelijk om een gemeenschap uit te bouwen als mensen niet met elkaar kunnen spreken. De taalpolitiek van Europa is altijd een hele vreemde politiek geweest: elke taal van Europa is een officiële taal. Maar ken jij een voorbeeld uit de geschiedenis van een imperium zonder een taalpolitiek?’ vraagt hij zich af.

‘In Frankrijk sprak rond 1840 maar één Fransman op zes Frans. Anderen spraken Duits, Vlaams, Baskisch, Occitaans, Bretoens, … Men heeft dat er bewust uitgemetseld door allerlei wetten en onderwijsbesluiten. Daarom voelt de Fransman zich vandaag Fransman. Door onze taalpolitiek voelt De Europeaan zich geen Europeaan. Het is een heel moeilijke kwestie, want enerzijds je wil de talige rijkdom bewaken maar anderzijds ook een gemeenschappelijk gevoel creëren. Ik vind wel dat Europa een gemeenschappelijke taal zoals het Engels zou moeten stimuleren’, besluit Van Reybrouck.

Bekijk de volledige resultaten van Europa-lijst enquête op de website van het Goethe Instituut.