‘Kan een verdeelde Turkse oppositie Erdogan van de troon stoten?’

Op 14 mei gaan de Turkse kiezers naar de stembus. De inzet is niet min: wordt de twee decennia durende greep van president Recep Tayyip Erdogan gelost of verstevigd? Politiek wetenschapper Khalid Al Bostanji fileert de hoofdrolspelers en de mogelijke impact van de verkiezingen op Turkije en de regio.

De belangrijkste Turkse oppositiepartijen hebben een hele hoop beloften gedaan. Ze willen het politieke systeem democratiseren, religie scheiden van staatszaken en de banden met het Westen aanhalen.

Uit de meest recente rondvraag blijkt dat de oppositiepartij CHP relatief sterk staat in de presidentsrace.

Het wordt echter steeds duidelijker dat de standpunten van de verschillende partijen in de oppositiecoalitie sterk uiteenlopen. Het blijft dus zeer de vraag in hoeverre men verandering mag verwachten, zelfs als Erdogan wordt verslagen.

Veel Turkse burgers zouden graag verandering zien om Turkije uit een van de zwaarste economische crises van de afgelopen twee decennia te halen. Maar op politiek vlak zijn er ook enkele hete hangijzers. Alle kwesties in verband met het politiek bestel, secularisme en buitenlandse betrekkingen zijn gepolariseerd naarmate Erdogan de macht heeft geconsolideerd.

Een verdeelde oppositie

De grootste oppositiepartij van Turkije is de Republikeinse Volkspartij (CHP). Die is opgericht door de stichter van de seculiere republiek Turkije, Mustafa Kemal Ataturk. Ze is trouw aan de ideologie van het Turkse nationalisme en wordt centrumlinks gesitueerd op het politieke spectrum.

De CHP heeft zich met andere nationalistische en conservatieve krachten verenigd in een coalitie die de Nationale Alliantie wordt genoemd. Hun gecombineerde aanhang zou voldoende kunnen zijn om Erdogans AKP te verslaan in de stembusgang.

Hoewel peilingen in Turkije met argwaan bekeken worden, blijkt uit de meest recente rondvraag dat de CHP relatief sterk staat in de presidentsrace. Bij de parlementsverkiezingen lijkt het conservatieve beleid van Erdogans AKP dan weer goed te scoren.

Dat is een probleem voor de oppositie, die niet genoeg heeft gedaan tegen de conservatieve politiek van de huidige regering.

De leider van de oppositie is Kemal Kilicdaroglu, die door de Nationale Alliantie is vooruitgeschoven als presidentskandidaat, ondanks de relatief geringe geloofwaardigheid die Kilicdaroglu geniet bij het grote publiek.

Kilicdaroglu heeft beloofd het grote aantal Syrische vluchtelingen in Turkije te deporteren. Volgens de oppositie is dit de voornaamste reden waarom de Turkse economie slabakt. Nochtans zijn internationale waarnemers het erover eens dat Erdogans monetaire beleid rampzalig was.

Andere nationalistische en linkse krachten – die aanzienlijke steun genieten – hebben besloten om zich niet bij de Nationale Alliantie te voegen.

Aan de nationalistische zijde voert oppositiekandidaat Muharrem Ince – presidentskandidaat tijdens de verkiezingen van 2018 – campagne. De ultranationalisten worden vertegenwoordigd door de coalitie onder leiding van Sinan Ogan.

Onder het bewind van Erdogan zijn die relaties namelijk sterk verslechterd.

Linkse partijen maken daarentegen alleen kans bij de parlementsverkiezingen. Potentiële kandidaten van de grote Koerdische minderheid in Turkije ondervonden hinder om zich kandidaat te stellen voor de presidentsverkiezingen. Velen van hen zitten in de cel op beschuldiging van banden met de verboden Koerdische Arbeiderspartij. Hun enige optie is Kilicdaroglu te steunen, wat sommigen hebben gedaan.

Erdogan is natuurlijk dé presidentskandidaat van de AKP. De partij is aan de macht sinds 2002, toen ze voor het eerst een meerderheid behaalde bij de parlementsverkiezingen. Erdogan werd premier in 2003, won vervolgens de presidentsverkiezingen in 2014 en werd in 2018 herkozen. Als hij wordt verkozen, zou dit grondwettelijk zijn laatste termijn zijn.

De AKP is een conservatieve partij met islamistische roots, die momenteel in een coalitie zit met de extreemrechtse partijen. Ondanks deze impopulaire coalitie is Erdogan er in geslaagd persoonlijk een enigszins gunstige waardering bij het grote publiek te behouden.

Geen controle op de president

Een van de grootste beloften van de Nationale Alliantie is om de macht van de president af te zwakken en terug te geven aan het parlement. Sinds Erdogan in 2017 een referendum doordrukte om het ambt van premier af te schaffen, kan de president een ongeziene macht uitoefenen.

Veel waarnemers stellen dat die zet de checks and balances op de presidentiële macht weggenomen heeft.

Veel belangrijke instellingen in Turkije, zoals het parlement, justitie en de pers, hebben tijdens het tijdperk Erdogan hun onafhankelijkheid verloren.

Daarnaast heeft de oppositie de kiezers beloofd dat ze de banden met Europa zal herstellen. Onder het bewind van Erdogan zijn die relaties namelijk sterk verslechterd. Er zal opnieuw worden ingezet op de toetredingsonderhandelingen van Turkije tot de Europese Unie, die sinds 2018 zijn vastgelopen vanwege de democratische achteruitgang onder Erdogan. De economische en politieke partnerschappen van Turkije met Rusland blijven echter een probleem voor de EU.

Misschien nog belangrijker is dat de oppositie betere betrekkingen met landen in de regio belooft. Die banden zijn verslechterd door het agressieve buitenlandse beleid van Turkije en door incidenten zoals de moord op journalist Jamal Khashoggi in het Saoedische consulaat in Istanboel in 2018. Dat incident veroorzaakte een breuk tussen Turkije en Saoedi-Arabië. De oppositie belooft ook toenadering tot Israël, de Golfstaten, Egypte en Syrië.

Erdogan is er nooit in geslaagd de betrekkingen met deze landen te normaliseren. De regionale invloed van Turkije onder het bewind van de AKP was te intens. Erdogan heeft Turkije gepositioneerd als een middenmacht met strategische invloed in het Midden-Oosten, vooral na de Arabische lente. Deze invloed zal waarschijnlijk niet snel afnemen, ongeacht de verkiezingen.

Zal een verandering in het Turkse leiderschap Turkije en de regio veranderen?

Het antwoord is niet eenduidig. Veel zal waarschijnlijk hetzelfde blijven. Veel belangrijke instellingen in Turkije, zoals het parlement, justitie en de pers, hebben tijdens het tijdperk Erdogan hun onafhankelijkheid verloren.

Erdogans partij is zeer invloedrijk geworden in zowel het binnenlands als het buitenlands beleid, wat betekent dat zijn stempel niet onmiddellijk zal verdwijnen, zelfs als hij niet wordt herkozen. Erdogan zal veeleer een blijvende sociale, economische en politieke erfenis nalaten voor zowel Turkije als zijn buurlanden.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.