‘Kleuters kennen hun rechten!’

Uit recent onderzoek blijkt dat educatie over kinderrechten best al op zeer jonge leeftijd begint. Kleuters zijn al in staat om hun rechten te begrijpen op voorwaarde dat deze aan hen worden uitgelegd in een context die aangepast is aan hun leefomgeving, schrijft Christèle Devos van UNICEF België. ‘Door aandacht te besteden aan kinderrechten in de klaspraktijk wordt hun concrete realisatie versterkt.’

Wat weten kinderen tussen 2,5 en 6 jaar over hun eigen rechten? Dat was de insteek van een recent onderzoek* van UNICEF België en de Universiteit van Bergen waarin gepeild werd naar de kennis die 51 kleuters in verschillende Belgische scholen hebben over hun rechten. 

De resultaten

Het resultaat van dit onderzoek bevestigde ons vermoeden: educatie over kinderrechten is belangrijk en begint best al op zeer jonge leeftijd.

Kleuters zijn al in staat om hun rechten te begrijpen op voorwaarde dat deze aan hen worden uitgelegd in een context die aangepast is aan hun leefomgeving.  Tijdens het onderzoek gebruikten we innovatieve, visuele onderzoeksmethoden aangepast aan de leeftijd van zeer jonge kinderen.  Dankzij deze geïllustreerde vignetten – met tekeningen die verwijzen naar sprekende situaties in een vertrouwde context – kregen de kinderen de mogelijkheid om hun nog prille visie op hun eigen rechten en die van andere kinderen te verduidelijken.

Een opmerkelijk resultaat was dat de vragen rond het recht op non-discriminatie toch minder vlot werden beantwoord dan de andere rechten.

Hoewel de resultaten van dit onderzoek niet veralgemeend kunnen worden, kan 18% van de ondervraagde jonge kinderen het concept van rechten begrijpen en herkent 8 op de 10 ondervraagde kinderen bepaalde specifieke rechten als deze bevraagd worden met behulp van visuele hulpmiddelen. Deze rechten omvatten bijvoorbeeld het recht op drinkwater, het recht op gezondheidszorg en het recht op non-discriminatie.

Een opmerkelijk resultaat was dat de vragen rond het recht op non-discriminatie toch minder vlot werden beantwoord dan de andere rechten. We weten dat vooroordelen zich al ontwikkelen in de kleuterklas. Kleuters beginnen zich vragen te stellen als ‘mag ik er zijn?’ en ‘mogen anderen er zijn?’ Ons onderzoek bevestigt nog maar eens dat omgaan met diversiteit momenteel een belangrijke uitdaging is voor kleuterleerkrachten.

Dit onderzoek versterkte de stem van kleuters zélf, een doelgroep die normaal niet vaak bevraagd wordt. Participatie van kinderen is zeer belangrijk en het is cruciaal dat we luisteren naar hun mening, onafhankelijk van hun leeftijd. Participatie draagt ook bij tot de opvoeding van het kind. Zo tonen we kleuters dat wat zij zeggen, ertoe doet!

Kinderrechten in het onderwijs

Kleuters kunnen hun rechten dus verstaan, maar waarom is lesgeven over kinderrechten dan zo belangrijk? Een kinderrechtenaanpak biedt een antwoord op diverse uitdagingen in de dagelijkse onderwijspraktijk: pesten, diversiteit, gelijke kansen, armoede … Door aandacht te besteden aan kinderrechten in de klaspraktijk wordt hun concrete realisatie versterkt. Hierbij is het cruciaal de leerlingen niet enkel te onderwijzen over kinderrechten, maar ook zélf kinderrechten toe te passen. UNICEF België pleit er dan ook voor om een kinderrechtenaanpak te integreren op school.

Jonge kinderen die goed weten wat hun rechten inhouden, zijn kinderen die ervoor kunnen zorgen dat het kinderrechtenverdrag niet alleen voor henzelf, maar ook voor andere kinderen wordt toegepast.

Educatie over kinderrechten is een recht, vastgelegd in het Kinderrechtenverdrag, en er staat geen minimumleeftijd op. Aangezien dit Verdrag in 1992 in België in werking trad, is de staat verplicht om op te komen voor  alle kinderrechten.

Om les te kunnen geven over kinderrechten is er nood aan specifiek pedagogisch materiaal en een ondersteunend beleid. Een belangrijke conclusie uit het onderzoek is dat kleuters hun rechten kunnen begrijpen door ze in een context te plaatsen. Heel concrete visuele hulpmiddelen, die mondeling worden toegelicht, blijken hierbij van cruciaal belang. We moeten dan ook de ontwikkeling aanmoedigen van dergelijke leerinstrumenten. Bij UNICEF België gaan wij alvast educatief materiaal ontwikkelen om kleuters hun rechten te leren kennen.

Verder moeten er ook meer tijd en middelen worden besteed aan de professionalisering van leerkrachten op dit thema.

We gaan de resultaten van het onderzoek alvast gebruiken als een referentiekader voor de kennis over kinderrechten bij jonge kinderen. We moeten deze resultaten echt zo breed mogelijk communiceren: aan ouders, aan onderwijsprofessionals, maar ook aan de beleidsmakers, omdat we allemaal een rol te spelen hebben in hun opleiding en opvoeding.

Jonge kinderen die goed weten wat hun rechten inhouden, zijn kinderen die ervoor kunnen zorgen dat het kinderrechtenverdrag niet alleen voor henzelf, maar ook voor andere kinderen wordt toegepast. In deze kinderen kiemen de veranderingen van vandaag en morgen.

Christèle Devos is algemeen directeur van UNICEF België.

* De studie in kwestie werd uitgevoerd onder leiding van onderzoekers van de Service d’EDUcation et Sciences de l’Apprentissage (EDUSA) van de Universiteit van Bergen (UMONS), in samenwerking met UNICEF België.