Medeplichtig aan moord

Het verhaal begint op 28 augustus, maar niet in Malonne. Daarover hebben anderen eerder, meer en ongetwijfeld zinnige zaken geschreven, dat hoeven we niet nog eens over te doen. Mijn vertrekpunt is een incident dat diezelfde dag plaatsvond in Sandton, Johannesburg. Dat is een rijke voorstad waar de muren rond de huizen nog hoger en de ingemetselde glasscherven scherper zijn dan elders. De belofte dat ongevraagd bezoek een gewapende respons zal krijgen, wordt er duidelijk geafficheerd. En de straten zijn geveegd.

Standton is dus een geschikte locatie voor een prestigieuze conferentie over leiderschap, met internationaal gerenommeerde keynote-speakers en deelnemers die hun entreegeld betalen als vrijgeleide om hun eigen naamkaartjes zo veelvuldig mogelijk rond te delen tijdens de koffiepauses. Het Zuid-Afrikaanse bedrijf Discovery Invest organiseert zo’n conferentie in Standton en wist onder andere de lokale legende aartsbischop Desmond Tutu en voormalig Brits premier Tony Blair te strikken als inleiders. So far so good. Tot Desmond Tutu op 28 augustus liet weten dat hij niét zou deelnemen aan een conferentie waarop ook Tony Blair zou spreken.

Tutu wil niet op dezelfde affiche staan als Blair omdat de prelaat zwaar tilt aan de medeplichtigheid van de ex-premier aan de verwoesting van Irak en de (tien)duizenden doden die het gevolg zijn van de Amerikaanse invasie van 2003. ‘De beslissing van mijnheer Blair om de Amerikaanse militaire invasie van Irak te steunen, op basis van niet-bewezen beschuldigingen over massavernietigingswapens, was moreel onverdedigbaar’, laat Tutu weten. En nog: ‘Moraliteit en leiderschap zijn ondeelbaar. In die context zou het voor de aartsbisschop onverdedigbaar en onhoudbaar zijn om het podium te delen met mijnheer Blair.’

Op 30 augustus laat Tutu ook aan de BBC weten dat hij niet zal deelnemen aan een groot debat over armoede, waarin hij samen met Blair en onder andere Vandana Shiva zou praten over de hardnekkigheid van armoede op plaatsen waar economische groei is. Het gaat dus niet zomaar om een kwade bui of een plotse opwelling.

De purperen beschermengel

Desmond Tutu is een man een een groot gevoel voor drama en theater –de essentie van goede liturgie. Maar wat hem altijd onderscheiden heeft van de wat verwijfde liturgisten uit de Europese kerken, is dat zijn grootse gebaren op urgente en reële menselijke noden gericht zijn, niet op het behoud van een instituut of op louter esthetisch genoegen. Hij is de zoon van een dorpsleraar uit Klerksdorp en ontpopte zich in de jaren zeventig en tachtig als de purperen beschermengel van de tegenstanders van de Zuid-Afrikaanse Apartheid. Na 1994, in de vrije regenboognatie, belichaamde hij de heroïsche poging om waarheid en verzoening te realiseren als voorwaarden voor democratie en vooruitgang. Hij heeft de hoon en weerzin die samenhangen met vergevingsgezindheid aan den lijve ondervonden.

Toen ik hem een paar jaar geleden interviewde, zei hij: ‘We kunnen de Oorlog tegen het zogenaamde Terrorisme niet winnen zolang er in de wereld mensen in wanhopige omstandigheden moeten leven. Aan de ene kant heb je mensen die niet weten wat ze met hun geld aan moeten vangen, aan de andere kant zijn er mensen die hun kinderen met honger in bed moeten stoppen. Het is in die situatie een héél onnatuurlijke vader die zegt: dat is geen probleem, ik aanvaard dat mijn kinderen honger lijden.’

Een mens kan, met andere woorden, niet anders dan van deze tegelijk knuffelbare en militante man houden. Maar heeft hij gelijk als hij weigert om op hetzelfde programma te staan als Tony Blair? Moet een prelaat niet juist uitmunten in vergevingsgezindheid? Als Michèle Martin een tweede kans verdient bij de Arme Klaren, verdient Blair dan niet minstens een openbaar debat, of een donderpreek, in plaats van een kille afwijzing?

De verantwoordelijkheid van macht

Het antwoord op deze vragen is een principieel ja: elke mens verdient een herkansing, zelfs als hij medeplichtig is aan verraad en moord, de gruwelijkste misdrijven uit het menselijke repertoire, volgens de hellevaart van Dante. Dat Desmond Tutu, in tegenstelling tot de nonnen van Malonne, die opdracht naast zich neer lijkt te leggen, ligt niet aan hemzelf. Om te beginnen is er een fundamenteel verschil tussen iemand die gruwelijke dingen doet op het moment dat hij of zij vermalen wordt tussen de niets ontziende raderen van de maatschappij, en iemand die uitgerekend verantwoordelijk is voor het in gang zetten van dat vermaledijde raderwerk.

Blairs tienduizenden doden mogen en moeten hem zwaarder aangerekend worden dan de moorden van een marginale crimineel. Zoveel te meer macht iemand heeft, zoveel te meer verantwoordelijkheid hij of zij draagt. Bovendien is er in het geval van Tony Blair geen sprake van spijt, berouw of wroeging. Zijn woordvoerder laat koeltjes weten dat beide heren ‘altijd van mening verschild hebben over het gebruik van geweld om Saddam van de macht te verdrijven; dat soort meningsverschil hoort bij een gezonde democratie’.

Onhoudbaar en onverdedigbaar

Wat mij nog het meest verwondert, is dat de Belgische publieke opinie –zo vurig en licht ontvlambaar als het gaat om moordenaars van om de hoek- zich geen greintje lijkt te bekommeren om de mannen die moord op zo’n epische schaal in gang gezet hebben. Louis Michel werd uit de Belgische regering verwijderderd omdat hij aanstoot gaf aan Donald Rumsfeld, waarna alle volgende ministers van Buitenlandse Zaken zich dubbel geplooid hebben om hun Amerikaanse ambtsgenoten te behagen: De Gucht loved Condoleeza, Vanackere gaf hoog op over Hillary en Reynders –ja, Reynders…

Over de misdadige vergissing om een oorlog te beginnen tegen Irak en over de tienduizenden slachtoffers van de Britse en Amerikaanse arrogantie: geen woord meer. Voortaan zouden we “betrouwbare bondgenoten” zijn, en daarmee basta. De rechtvaardige rechters op de Belgische internetfora of de Vlaamse duidingsprogramma’s gaven en geven nog steeds geen kik. Duizenden doden in Irak? Blair en Bush verantwoordelijk? Niet onze zorg!

Geef mij dan maar een symbolisch gebaar als dat van Desmond Tutu. Je kan niet alle kwaad van de wereld van je wegduwen, zeker als je de wereld wilt verbeteren. Dat beseft Tutu beter dan welke hardwerkende Vlaming ook. Als lid van The Elders is hij zelfs bereid om op de thee te gaan bij notoire mensenrechtenschenders, als dat de kans oplevert om hen achter gesloten deuren de levieten te lezen. Maar soms wordt het ook Tutu te machtig. En als hij het onhoudbaar en onverdedigbaar vindt, dan laat hij dat met goed georganiseerde mise-en-scène aan de wereld weten. Tony Blair moet berecht worden, zeker als hij geen berouw toont en zoich weigert te verontschuldigen bij de miljoenen slachtoffers in Irak. Zo is dat, vinden ook de activisten van www.arrestblair.org, die op steeds meer plaatsen in de wereld opduiken om de arrestatie van Tony Blair te eisen. Tot nu gelukkig zonder tweets of bordjes waarop de “beschuldigde” met de dood bereigd wordt.

Wie de beperkte draagkracht van gerechtvaardigde woede maximaal wil laten renderen, kan beter de medeplichtige aan massamoord aan de kaak te stellen dan mee te huilen met de populisten die de eenzame moordenaar aan de galg willen. Bovendien is het moorden in Irak nooit meer opgehouden sinds 2003. Misschien moeten we eens aan Jurgen Verstrepen of Fouad Belkacem vragen wat we moeten doen met de verantwoordelijken en medeplichtigen van zulke misdaden, als ze vrij rondlopen op internationale conferenties en daar ook nog eens tienduizenden euro’s verdienen aan hun holle praatjes? Of neen, laten we het beschaafd houden. Een proces zou al een uitstekende zaak zijn.

 Deze opinie verscheen ook op de Opinie&Blog pagina van deredactie.be