Signaal van gerechtigheid of maskerade in Oost-Congo?

Slachtoffers van seksueel geweld getuigen

De eerste dag van het nieuwe jaar werden de inwoners van de stad Fizi in de provincie Zuid-Kivu het slachtoffer van gewelddadige wraakacties van regeringssoldaten. Op basis van een onderzoek van MONUSCO (de vredesmacht van de Verenigde Naties in Congo) berichtten media over de betrokkenheid van een hoge legerofficier. In naam van de internationale gemeenschap, vroeg de VN-gezant ter bestrijding van seksueel geweld in conflictgebieden de arrestatie en berechting van de daders.

Elf militairen werden aangehouden. Eén van hen is luitenant-kolonel Kibibi Mutware. Hij was bevelhebber tijdens de vergeldingsacties tegen de burgerbevolking. Nadat MONUSCO de beschuldigden en de juridische autoriteiten had overgebracht naar Baraka (nabij Fizi), startte het proces op 10 februari voor een mobiele militaire rechtbank. De daders stonden terecht voor misdaden tegen de menselijkheid (o.a. verkrachting van een 50-tal vrouwen) en terrorisme.

Na getuigenissen van vrouwelijke slachtoffers, volgde op maandag 21 februari de uitspraak. Negen militairen, inclusief Kibibi, kregen een gevangenisstraf tussen 10 en 20 jaar. Eén militair werd vrijgesproken en de minderjarige beschuldigde werd verwezen naar de jeugdrechtbank.

Het gedrag van de veroordeelde regeringssoldaten toont aan dat Congo een grote nood heeft aan een degelijk leger en rechtssysteem om de bevolking te beschermen en het gevecht tegen straffeloosheid aan te gaan.

Probleem met ‘geïntegreerde’ rebellen

Er is nog veel werk aan het Congolese nationale leger. We moeten ons ervan bewust zijn dat vele mensenrechtenschendingen, begaan door het leger, het werk zijn van (vroegere) rebellen. De militairen die terecht stonden in Baraka behoorden tot een rebellengroep, bv. het CNDP (Congrès Nationale pour la Défense du Peuple). Jarenlang was deze gewapende groep, met hulp uit Rwanda, actief in de Kivu’s.

Bij de toenadering tussen de presidenten Kabila en Kagame, werd de toenmalige Tutsi-leider van het CNDP (Laurent Nkunda) begin 2009 gearresteerd in Rwanda en vervangen door Bosco Ntaganda. Ondanks een internationaal aanhoudingsmandaat tegen hem, blijft Ntaganda vrij rondlopen. Met de goedkeuring van de Congolese autoriteiten en onder het oog van MONUSCO leidt hij mee de militaire operaties tegen de Hutu-rebellen in Noord-Kivu. Wat maakt hem onschendbaar in tegenstelling tot de veroordeelde bevelhebber Kibibi?

De officiële integratie van de rebellen binnen het regeringsleger bestaat slechts op papier. Ze vertaalt zich niet daadkrachtig op het terrein. De ‘geïntegreerde’ militairen blijven actief in de handel van conflictmineralen, ze rekruteren kindsoldaten, behouden hun oude administratie en bevelstructuren, enz. Kortom, de manier waarop de integratie van de rebellen gebeurt, is problematisch voor de hervorming van het regeringsleger, en bijgevolg voor het vredesproces in Oost-Congo. Het is dan ook merkwaardig dat de internationale gemeenschap deze integratie blijft aanmoedigen, in naam van vrede en verzoening.

Nood aan hervorming leger en gerecht

De nationale en internationale verontwaardiging over het geweld in Fizi heeft ongetwijfeld ook geleid tot het proces. De Congolese autoriteiten lijken met het vonnis een signaal te willen geven ten voordele van gerechtigheid in hun land. Toch is het niet uit te sluiten dat het proces een maskerade wordt (of al is?) om het imago van de falende Congolese staat op te poetsen. We pleiten ervoor dat het vonnis wordt uitgevoerd en vragen dat andere zware misdaden van militairen evenmin onopgemerkt voorbij gaan of ongestraft blijven.

Het gedrag van de veroordeelde regeringssoldaten toont aan dat Congo een grote nood heeft aan een degelijk leger en rechtssysteem om de bevolking te beschermen en het gevecht tegen straffeloosheid aan te gaan. Daarom moeten België en de Europese Unie in samenwerking met andere actoren uit de internationale gemeenschap een meer coherent en beter gecoördineerd beleid voeren ter ondersteuning van de hervorming van leger en gerecht in Congo.