Tussen lithium en Pachamama

In 1992 reden mijn partner en ik over de salar de Uyuni. Aan het zogenaamde viseiland vol met statige cactussen, bevond zich een massief podium van zware zoutblokken. Daarop stonden een stevige tafel en drie stoelen. Ook van zout. In dat impressionante decor tekende de toenmalige president Jaime Paz Zamora een contract met de Amerikaanse multinational LITHCO tot exploitatie van die Boliviaanse bodemrijkdommen. Achteraf is Paz Zamora met de LITHCO-story ook letterlijk in de pekel terechtgekomen, want uiteindelijk is het bij die pathetische handtekening gebleven en is het contract nooit uitgevoerd.

In datzelfde jaar, er was toen nog geen sprake van Evo Morales, treinden wij van Uyuni naar de Chileense grens. Net buiten het stadje bevond zich een vreemdsoortig openluchtmuseum. In het kurkdroge klimaat stonden stoomlocomotieven uit de ijzeren negen­tiende eeuw op betere tijden te wachten. Een eeuw spoorwegge­schiedenis werd daar in alle mogelijke verroeste formaten voor onze verbaasde ogen uitgestald. “Is dit land het spoor voorgoed bijs­ter, opge­sloten in het verleden, in de geïso­leerdheid van de Alti­plano? Of zal Bolivia erin slagen om met westerse en Andi­no-elementen  nieuwe treinen te assembleren die het land een mens­waardige toe­komst voor iedereen kan verzekeren?” Met die vraag eindigde ik mijn boek ‘De pijn van Pachamama’.

Sindsdien hebben er zich in Bolivia grote maatschappelijke veranderingen voorgedaan. Het aantreden in 2006 van de Aymara Evo Morales als eerste inheemse president is daarin zeer belangrijk. Voor Morales gaan socialisme en indianisme hand in hand. Renationalisatie is ook een kernbegrip in het programma van Evo Morales en de MAS. De hele wereld kent intussen de geblokte vijftiger met de inheemse trekken en zijn eenvoudige alpacatruien. Morales laat geen gelegenheid voorbijgaan om als Aymara zijn verbondenheid met Pachamama, Moeder Aarde, te tonen. Via het benadrukken van het inheemse element — wij moeten spreken in naam van Moeder Aarde! — werpt Morales zich op als een radicale milieubeschermer. Dat deed hij in Kopenhagen, Cochabamba en nu onlangs weer in Cancún.

In eigen land heeft de regering-Morales het niet gemakkelijk om een eervol compromis te vinden tussen de verdediging van Pachamama én van een noodzakelijke economische groei. Van wie is de ondergrond van de salar de Uyuni die ligt in Norte Potosí, één der armste regio’s van het land?  Behoort die toe aan de plurinationale staat die Bolivia intussen is geworden of aan de inheemse bewoners ervan?  Hoe probeert de voetballer die Evo Morales ook is met al die tegenstellingen om te gaan?  De man staat blijkbaar stevig op zijn benen, maar kan hij de druk verder aan? Niet alleen van de rechterzijde maar ook uit eigen rangen? Enkele dagen geleden nog moest hij wegens massaal protest een forse verhoging van de olieprijzen terugdraaien. Het speelveld waarop Morales moet dribbelen van links naar rechts is niet minder dan één miljoen vierkante kilometer groot en ligt, ook na vijf jaar bewind, nog steeds vol hindernissen. Ook in de salar de Uyuni.

Socialisme en indianisme, het is een merkwaardige combinatie die eigen is aan het nieuw links dat zich in het voorbije decennium ontwikkeld heeft, niet alleen in Bolivia maar ook nog in andere landen van Zuid-Amerika. Denk maar aan het actuele Ecuador onder Rafael Correa, dat andere Andesland waar zich min of meer gelijkaardige ontwikkelingen hebben voorgedaan. De vragen die zich daar stellen zijn universeel: zijn socialisme en een identitaire discours wel compatibel? Kunnen Marx en de inheemse vrijheidstrijder Túpac Katari wel door dezelfde deur? En hoe moet het dan verder met ‘ecologie’ en ‘economie’? Pachamama beschermen en toch het lithium industrialiseren? “Zal Bolivia erin slagen om met westerse en Andi­no-elementen  nieuwe treinen te assembleren die het land een mens­waardige toe­komst voor iedereen kan verzekeren?” Deze vraag blijft zeer actueel.