Wat gaat de paus in godsnaam in Cuba zoeken?

Gelovig of niet, elke Cubaan kent La Virgen de la Caridad del Cobre, die in de volksmond gewoonlijk La Cachita wordt genoemd. De paus bezoekt op 27 maart het heiligdom waar het 400 jaar oude beeld staat. Op 28 maart ontmoet hij in Havana president Raúl Castro en de ministerraad. In beide steden zal hij voorgaan in een plechtigheid.

Een ontmoeting met de ‘dissidenten’ staat niet op het programma, al hebben verschillende van deze groepjes er wel om gevraagd. De laatste dagen staat het in de Westerse media bol van berichten over hun acties in enkele kerken en de zogenaamd ‘gewelddadige ontruiming’ door de politie.

Johannes Paulus II

In 1998 kwam de Poolse paus Johannes Paulus II naar Cuba. Hij bracht zomaar eventjes zeven dagen op Cuba door, een van de langste bezoeken van zijn ambtstermijn. De ontvangst in Cuba was heel hartelijk. Toen de paus in 2005 overleed, kondigde Fidel Castro drie dagen van nationale rouw aan.

Toen Fidel ernstig ziek werk in 2006 verraste Jaime Ortega, aartsbisschop van Havana, vriend en vijand door te stellen dat in zijn land de katholieke kerk nooit een buitenlandse interventie zou goedkeuren. Zijn uitspraak ging heel de wereld rond en droeg erbij dat Washington gas terugnam in haar plannen voor een regimewissel. 

In tegenstelling tot in veel andere staten speelt de Cubaanse katholieke kerk de laatste jaren meer en meer een actieve politieke rol. Zo probeert ze een bijdrage te leveren in de poging om de relaties met de VS te normaliseren. Dat leidde onder meer tot de vrijlating van ongeveer 130 ‘politieke’ gevangenen. Eind vorig jaar kregen drieduizend andere gevangenen amnestie.

In zijn rapport voor het zesde congres van de Communistische Partij schreef Raúl Castro die vrijlating toe aan de inspanningen van de aartsbisschop van Cuba, Jaime Ortega, en benadrukte hij ‘het wederzijdse respect, de trouw en de transparantie’ in de relaties met de kerkelijke hiërarchie. De katholieke kerk in Cuba denkt er hetzelfde over en is gericht op verzoening. Ze wil de open dialoog met de Cubaanse overheden verder zetten in een sfeer van wederzijds respect.

Gelovigen in Cuba

De grootste georganiseerde godsdienst in Cuba is het Rooms katholicisme. Maar dit is enkel nominaal gezien. Vele Cubanen beschouwen zich katholiek, maar gaan nooit naar de mis. Dat was ook al zo vóór de revolutie. Op Cuba is er geen actieve katholieke kerkgemeenschap die te vergelijken is met die in andere Latijns-Amerikaanse landen. Men schat dat nog geen twee procent van de Cubaanse bevolking praktiserend is.

Cuba wordt vooral gekenmerkt door syncretisme. De invloeden van de Afro-cultuur vind je terug in de Santería, een Cubaanse mix van katholicisme en Afrikaanse animistische godsdiensten. Geschat wordt, dat mogelijk wel 80% van de Cubaanse bevolking zich op een of andere wijze inlaat met de Santeria-religie.

De laatste jaren maken ook de protestantse en evangelische godsdienstbelevingen zoals overal elders in Latijns-Amerika veel opmars.

De impact van het pauselijk bezoek

De paus gaat in de eerste plaats naar Cuba om de gelovigen een hart onder de riem te steken. Ook wil hij de positie van de katholieke kerk ten opzichte van  de andere protestantse kerken versterken. Het bezoek is dus allereerst van pastorale aard.

Maar een dergelijk gebeuren heeft onvermijdelijk een politiek impact, en dat moet vooral gezocht worden in de relaties tussen de VS en Cuba. Naar aanleiding van het eerste pausbezoek heeft het Vaticaan zich al in 1998 uitgesproken tegen de inhumane economische blokkade van de VS. Naar aanleiding van het nakende bezoek, heeft de perswoordvoerder van het Vaticaan dit standpunt herhaald.

In het verleden heeft de Cubaanse kerk al onderhandeld over het lot van de zogenaamde Cuban Five. Gehoopt wordt dat de paus zich nu gaat uitspreken over de zaak van de Vijf. Dit zou een bijkomende druk op de VS administratie kunnen betekenen.

Dit soort uitspraken en het feit dat een belangrijk kerkleider het land niet links laat liggen, zinnen het Witte Huis niet. Washington wil het eiland zoveel mogelijk isoleren en de massale aandacht die het pausbezoek zal krijgen, komt niet goed uit.

Het is opvallend hoe de media het pausbezoek proberen te politiseren. Terwijl de paus in Mexico ‘zijn gelovigen een hart onder de riem gaat steken’ gaat in Cuba de hoofdaandacht naar mogelijke verklaringen over democratie of het pushen van contacten met de zogenaamde dissidentie. Wil men daarmee verbergen hoe dit bezoek de VS in het defensief zet en die veelbesproken dissidentie in de feiten tot haar ware proporties herleidt?

Toen paus Johannes Paulus in 1998 naar Cuba kwam was hij aangenaam verrast door de gastvrijheid van het land. Nu maakt heel Cuba, gelovig of niet, zich terug klaar voor het pauselijk bezoek. Benedictus XVI zal hetzelfde enthousiasme ondervinden als zijn voorganger.

Het Plein van de Revolutie krijgt een opknapbeurt, want daar zal de paus onder het goedkeurend oog van de revolutionaire helden Camilo Cienfuegos en Che Guevara een mis opdragen in aanwezigheid van tienduizenden Cubanen. En de wereld zal mee kijken. Ze zal een volk zien dat luistert met groot respect, maar tegelijk sterk overtuigd is van zijn eigen visie en waardigheid.

Isabelle Vanbrabant is politiek wetenschapster en medewerkster van Inititatief Cuba Socialista.