‘De kusten van West-Afrika zijn in gevaar’

De klimaatverandering bedreigt alle kustgebieden ter wereld, ook de West-Afrikaanse. Volgens onderzoekers van het Franse Institut de Recherche pour le Développement (IRD) zijn er drie scenario’s. Slechts één garandeert een goede afloop, schrijft onderzoeker Olusegun Dada in deze opinie.

Overal ter wereld staan de kustecosystemen onder druk, door menselijke activiteit, klimaatverandering en extreme weersomstandigheden. Om een voorbeeld te noemen: kustafslag, waarbij stukken land door de zee worden opgeslokt, is een fenomeen dat maar liefst met een factor 50 zal toenemen. Tropische landen, zoals de West-Afrikaanse, zijn extra kwetsbaar.

Tropische landen, zoals de West-Afrikaanse, zijn extra kwetsbaar.

Er is een interdisciplinaire benadering nodig om deze complexe fenomenen te analyseren en te beheersen. Om die reden hebben wij ervoor gekozen om in ons onderzoek met diverse variabelen rekening te houden: de demografische groei, de economische ontwikkeling, de kwaliteit van het politieke bestuur, de technologische evolutie en de uitbouw van infrastructuur.

Een toekomst met de mens en/of het milieu centraal

Uit ons onderzoek blijkt dat er drie toekomstscenario’s zijn voor de West-Afrikaanse kustregio’s: het antropocentrische, het antropo-ecocentrische en het ecocentrische. Deze hypotheses zijn gestoeld op de meest ongunstige klimaatevolutie, zoals voorspeld in het rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change, bijgenaamd “RCP 8,5” Dit scenario houdt rekening met een hoge uitstoot van broeikasgassen, een duidelijke klimaatverandering en een stijging van het zeeniveau.

Wij hebben ons conceptueel model toegepast op de kustregio’s van West-Afrika, gaande van Mauritanië tot Nigeria, met inbegrip van de eilanden van Kaapverdië en Sao Tomé en Principe.

Er zijn maar weinig studies gebeurd naar de gevaren die deze zelden wetenschappelijk in kaart gebrachte kustgebieden bedreigen. Nochtans hebben deze kwetsbare regio’s belang bij planning en regulering, om de toekomstige risico’s te voorspellen en te verminderen. De economische activiteit en verstedelijking is er geconcentreerd in de kustgebieden. Dat legt een zware druk op de natuurlijke rijkdommen, creëert spanningen tussen de gebruikers ervan, werkt de teloorgang van ecosystemen en het mariene milieu in de hand, en maakt de kustgebieden kwetsbaar.

De achteruitgang van de kustgebieden is merkbaar door de uitputting van het visbestand, de vervuiling, overstromingen en bodemerosie.

Zo genereren de grote zeehavens langs de kuststrook ongeveer 80 procent van de inkomsten van de landen aan de Golf van Guinee – Ivoorkust, Ghana, Togo, Benin en Nigeria. De bevolking neemt er toe.

De achteruitgang van de kustgebieden is merkbaar aan de uitputting van het visbestand, de vervuiling, overstromingen en bodemerosie. In sommige stadswijken van Cotonou in Benin heeft de zee een tiental meter land opgeslokt door kusterosie. Het water in de lagune van Nokué in Cotonou wordt steeds vaker blootgesteld aan vervuiling.

Scenario 1: verder doen alsof er niets aan de hand is

In het toekomstscenario, dat wij antropocentrisch noemen, zullen de huidige tendenzen zich verderzetten aan de kust. Dat betekent met name de toename van bevolking, van economische activiteiten en van infrastructuur, samen met een zwak bestuur en falende invulling van het beleid.

Belangrijke ontwikkelingen zoals de uitbouw en uitbreiding van nieuwe havens, het exploiteren van grondstoffen, de ongereglementeerde grondwaterwinning, de stadsuitbreiding, de aanleg van dammen op de rivieren en andere projecten worden uitgevoerd zonder evaluatie van hun sociale en ecologische impact.

In dit scenario zal er een teloorgang zijn van de ecosystemen. De voortdurende ontginning van de natuurlijke rijkdommen langs de kust veroorzaakt overstromingen, leidt tot steeds meer kusterosie en bedreigt de habitat van kwetsbare fauna en flora.

In dit eerste scenario zal er een teloorgang zijn van de ecosystemen.

Zonder aanpassingen in het beleid zal de zeespiegelstijging de jaarlijkse schade door overstromingen nog vergroten, samen met de aanhoudende economische ontsluiting van kustgebieden.

De beschermingssystemen van het kustgebied in dichtbevolkte steden en regio’s zoals Lagos in Nigeria kunnen de te verwachten schade verminderen en relatief rendabel zijn. Maar voor landelijke en arme gebieden zijn dergelijke systemen onbetaalbaar, zodat die kwetsbaar blijven. Daar zal de bodemerosie en kustverandering voor de arme, onbeschermde bevolking steeds grotere risico’s meebrengen door overstromingen, erosie en vervuiling.

Scenario 2: in de verdediging gaan

Het kader voor dit tweede scenario is hetzelfde als het eerste, maar er wordt actie ondernomen tegen de klimaatproblemen.

In dit scenario zijn de dijken, stormweringen, ophogingen en andere structuren ter bescherming van de kustgebieden wijdverspreid. Ze verzekeren de veiligheid van kuststeden en deltagebieden zoals Dakar (Senegal), Lomé (Togo) en Keta (Ghana).

Hoewel deze structuren de menselijke activiteit trachten te beschermen, zullen ze een negatieve impact hebben op de economie, de gezondheid en het welzijn van al wie afhankelijk is van de natuurlijke rijkdommen aan de kust. Dat is onder meer het ecotoerisme, de visserij, de zuivere lucht en het drinkwater.

Ook ecologische diensten zullen getroffen worden, zoals waterzuivering en luchtzuivering, het in standhouden van de biodiversiteit, afvalverwerking, de aanleg en vernieuwing van bodem en beplanting, de aanvulling van grondwater, de vermindering van broeikasgassen en de schoonheid van de landschappen.

Zelfs met goed doordachte beschermingsstructuren kunnen rampen niet worden uitgesloten.

In dit scenario worden de kustbeschermingsstructuren vooral aangelegd in gebieden met een hoge socio-economische waarde. De armere gebieden krijgen veel minder bescherming, wat ongelijkheid meebrengt en kan leiden tot politieke en sociale spanningen. Gezien de zeespiegel blijft stijgen, moeten de beschermingsstructuren ook steeds opgehoogd worden, wat duur en onefficiënt kan blijken. Zelfs met goed doordachte beschermingsstructuren kunnen rampen niet worden uitgesloten.

De structuren zullen weliswaar de steden langs de kust beschermen, maar ze brengen ook de vernietiging van een veel groter aantal ecosystemen mee. Dat kan op zijn beurt de gemeenschappen kwetsbaar maken voor ongewenste fenomenen zoals overstromingen, zeespiegelstijging, vervuiling, kusterosie en zoutintrusie in zoet water. In de context van de huidige klimaatverandering, kunnen bepaalde van die fenomenen een point of no return bereiken.

Scenario 3: het milieu primeert

In dit toekomstscenario doen de overheden inspanningen om natuurbehoud aan te moedigen, groene energie en een efficiënte planning van het grondgebruik.

Het politieke beleid beschermt de ecosystemen, steunt het ecotoerisme en milieuwetten en -regels worden uitgevaardigd en nageleefd. Er komt meer vertrouwen in de ontwikkeling van milieu-engineering, technologieën die groene energie leveren en nieuwe landbouwtechnieken die aandacht hebben voor een ecologische bevoorrading en teelt. In dit scenario bepaalt de kwaliteit van het milieu en de omgeving de bevolkingsgroei en economische ontwikkeling.

Tegenover de zeespiegelstijging (en stormen en vloedgolven die de risico’s vergroten) blijven de natuurlijke kustsystemen niet passief, ze reageren erop door zich aan te passen aan de nieuwe situatie.

Bovendien kan het herstel van kustecosystemen zoals mangroves en moerassen langs de kust de klimaatverandering afzwakken door een hogere opname en opslag van CO2, ter grootte van een halve procent van de jaarlijkse wereldwijde uitstoot.

Welk van die toekomstscenario’s zal het halen? Er is hoop op het derde, dankzij de goed gecoördineerde initiatieven die nu in West-Afrika het licht zien.

In dit scenario zullen verbeterde technologieën de productie stimuleren van hernieuwbare energie op zee (blauwe energie), ecologisch maritiem transport garanderen en de kustecosystemen beschermen, die van nature CO2 opslaan.

Welk van die toekomstscenario’s zal het halen? Er is hoop op het derde, dankzij de goed gecoördineerde initiatieven die nu in West-Afrika het licht zien.

Zo is er de observatiemissie van de West-Afrikaanse kust, geleid door de West-Afrikaanse Economische en Monetaire Unie (UEMOA). De Wereldbank lanceerde het West African Coastal Areas Management Program (WACA). En in Ghana werd het project voor een geïntegreerd beheer van de Voltadelta opgestart door de Cape Coast universiteit, die zich inzet voor meer samenwerking rond deze problematieken.

Olusegun Dada werkt als senior onderzoeker voor het Franse Institut de Recherche pour le Développement (IRD), Frédéric Ménard is er onderzoeksdirecteur, Pierre Morand biostatisticus en Rafael Almar onderzoeker kustdynamiek.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen bij The Conversation.